Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
4u3
Pochodzeniejezior
Pochodzeniejeziormożebyćwielorakie(tab.4.3-1).
Ponad75%wszystkichjeziornaZiemitojeziorapolodowcowe,około10%tojeziora
wdolinachrzecznych(fluwialne),5%stanowiąjezioratektoniczne,apozostałeztypów
mniejniż1%.
WPolsceniemajeziortektonicznych,powstającychwefekciesilnychruchówipęk-
nięćlubzapadliskskorupyziemskiej.Sątozwyklejezioradużeigłębokie,atakżestare-
powstałewielemilionówlattemu,podczasgdyjeziorapolodowcowewPolscepowstały
poostatnimzlodowaceniu-10-12tys.lattemu.Pokażdymzczterechgłównychgrup
zlodowaceńkontynentalnychwEuropiewciąguostatniegomilionalatzawszepojawia-
łysięjeziora,czegodowodyznajdujemywlicznychprofilachgeologicznych,np.osady
jeziornewokolicachAugustowasprzed800tys.latpozlodowaceniuNarwi(Ber2000).
Większośćznichpodlegałaewolucjipokażdymkolejnymnasunięciusięlądolodu.Na-
tomiastprzetrwałynielicznejeziorapolodowcowepozostającewstrefieperyglacjalnej
(przedpolelodowca)wpostacimałychpłytkichjeziorśródtorfowiskowych.NaPodlasiu,
gdziewokresieinterglacjałueemskiegofunkcjonowałokilkadziesiątjezior,przetrwały
jedyniedwa(Gorbacz,Wiejki).
Przykładyjeziorpochodzeniatektonicznegonaświecieto:Bajkał(ponad25mlnlat),
Tanganika(12mlnlat).Wtychstarychjeziorach,dziękiichdługiemuistnieniuiizolacji
odinnychzbiorników,powstałowielegatunkówendemicznych,czyliwystępującychtylko
wdanymzbiorniku.WjeziorzeBajkałjesttowielesetgatunków,anawetcałegrupyfauny
endemicznej-zwłaszczagąbki,wirki,ślimaki,małże,wieloszczety,widłonogi,obunogi,
małżoraczki,ryby.Zwyklejezioraopochodzeniutektonicznymulegałypotemprzekształ-
ceniu,wtymjezioranaobszarachobjętychzlodowaceniami-przezlodowce;dotakich
należąWielkieJezioraAmerykańskie,Ładoga,Onega.Jezioraprzymorskie(lagunowe)
powstałyzwyklezzatokmorskichodciętychodmorzaławicamiosadów.Zostałynastępnie
nwysłodzone”przezdopływwódzlądu;sąonejednakzwyklesłonawe,zwłaszczajeśliłączą
sięzmorzem.
Jeziorawulkanicznetojeziorapowstałewkraterachnieczynnychwulkanów,bądź
teżjeziorawzagłębieniachterenuzagrodzonychprzezpotokzastygłejlawy(tedrugiesą
więczarazemjezioramiizbiornikamizaporowymi).WPolsceniemajeziortegotypu,
alespotykasięjewNiemczechczywKarpatachnaterenieRumunii(jezioroŚw.Anny).
Każdytypgenetycznyjeziorwiążesięzkształtemmisyijejukształtowniem(rys.4.3-1),
cechamizlewni,relacjamizwodamipodziemnymi,atakżewłaściwościamifizycznymi
lubchemicznymiwód.DlagłównychtypówgenetycznychjeziorPolskicechyprzewodnie
prezentujetabela4.3-2.Trzebajednakpamiętać,żeszeregjeziorpodlegałoróżnokierun-
kowymmodyfikacjom,aobecnyichstanjestjedyniewypadkowąprocesównaturalnych
idziałalnościczłowieka.Niektórezakwenównazywanychjezioramisąwłaściwiezbior-
nikamipochodzeniaantropogenicznego.NaprzykładJezioroZygmuntaAugustakoło
4030Pochodzeniejezior
35
