Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
18
InformacjanaukowawPolscenaprzełomieXXiXXIwieku
Atraktortowogólnejteoriisystemówobszarlubpunktwpewnejprzestrzenistanów,
doktóregosystemzmierzaiwokółktóregosystempozostajewdowolniedużejskali
czasu.Donajprostszychprzykładówatraktoranależypunktwprzestrzenifazowejod-
powiadającypołożeniuspoczynkowemuwahadła(lubogólniejoscylatora).Klasyczny-
miatraktoramisąatraktorPłykina,atraktorHenona,atraktorLoziego,atraktorLorenza
[Atraktor2003].Naukowcywyróżniajątrzytypyatraktorów:pojedynczepunkty(cha-
rakteryzującestanystacjonarne),zamkniętepętle(cykleokresowe)oraztorusy(kom-
binacjekilkucykli).Wlatachsześćdziesiątychnowaklasadziwnychatraktorówzosta-
łaodkrytaprzezamerykańskiegomatematykaStephenaSmale’a.Systemopisywalny
przezdziwneatraktoryjestchaotyczny.Późniejrozpoznano,żedziwneatraktorymają
takąsamąstrukturęwewszystkichskalach,czegobezpośrednimwynikiembyłorozwi-
nięcieideifraktali(czylizłożonychgeometrycznychkształtówzwyklemającychwłaś-
ciwościsamopodobieństwa),któredoprowadziłodozdumiewającychewolucjiwgrafice
komputerowej[Britannica:edycjapolska1998,s.347].Obiektyfraktalneznaszejrze-
czywistościtonp.płatkiśniegu,brzegmorski,liśćpaproci.
Teoriachaosujestteoriąbadawcząbardzo„rozmytą”,znajdującąswojezastosowa-
niewbardzowieludziedzinachwiedzy(fizyka,meteorologia,medycyna,ekonomia,
psychologiaitp.).Ale„uniwersalnośćiskutecznośćjejpojęćorazmetodjestźródłem
rozwojucałejnaukiiczynnikiemintegrującymnaukowyobrazświata”[Tempczyk
2002b,s.11].Jejtezysąbardzoprzydatnedlawspółczesnejfizyki,gdyżopisująświat
jakodynamicznyproces.A„tylkoprocesowijakocałościmożnaprzypisaćbezwzględ-
neistnienie,wszystkoinnejestwzględniewyodrębnionąjegoczęściąiwodpowied-
nichwarunkachmożeulecprzemianielubrozbiciu”[Tempczyk1986,s.162].Jeśli
będziemywyłącznieliniowopojmowaćcałość,tozałożymy,żecałośćjestzależnaod
swoichskładników,alesamaniemananiewpływu.JużArystotelestwierdził,iżcałość
towięcejniżsumajejczęści.PodobnąideęprzekazałateoriasystemówLudwigavon
Bertalanffy’ego.
Wszystkieteodkryciawpłynęłynaopisaniedynamicznejteoriirozwojunauki,która
traktujenaukęwłaśniejaktakiukładdynamiczny,ajejrozwójtłumaczymodelembifur-
kacyjnym.WstosunkudoteoriiKuhnaakcentjestwniejpołożonynabardziejpłynne
przejściazjednejteoriiwdrugą,nawewnętrznąlogikęrozwojuwiedzy.Odwołujesię
onadoobiektywnegocharakterunauki,bardziejracjonalnego.
TakinieliniowymodelewolucjinaukiokreśliliwPolscefilozofowie:MichałHeller
orazMichałTempczyk.Zachodnianaukaznaopisnaukipróbującypołączyćwjedno
światdeterministycznyzeświatemwpełnilosowymautorstwalaureataNagrodyNobla,
Ilya’iPrigogine’a[Prigogine2000].Heller,opierającsięnaKuhnieiteoriichaosu,wy-
odrębniłrównieżdwastadia:
1)zmianstacjonarnych,wktórymnaukarozwijasięwedługswoichwewnętrznychza-
sad(jako„naukanormalna”),oraz
2)fluktuacyjne(wewnątrz,„wrze”)1.Wstadiumtymnastępujemomentbifurkacji(roz-
dwojenia,rozdzielenia,przejścianainny„szlak”).
1
ThomasKuhnmówiłoanomaliach,czylifaktach,któreniezgadzająsięzfunkcjonującąteorią,
orazkryzysachteoretycznych,czyliniemożnościteoriiwyjaśnieniaanomalii.Tewłaśnieanomalie
wjakimśsensieprzypominająfluktuacje.
