Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.Wiarairozum
chrześcijańskiejgeometrii,chrześcijańskiejlogiki,retoryki,arytmety-
kiimuzyki2jeślinawetniebyłodosobnionywzapaleprzypisywa-
nianaukomreligijnejpartyjnościniereprezentowałprzewodniej
tendencjiprotestantyzmu,którapolegałanaograniczeniunaukico
dozakresubadańicodowartościpoznawczejwyników,umożliwiając
jejwskromnychgranicachtechnicznegoinstrumentuorazwwarun-
kachczujnejinwigilacjiideologicznejpokornąegzystencję3.Jeśli
kalwiniściżądalirozdziałunaukiireligii,topostulattenmiałzgoła
innysensniżwustachuczonych:chodziłooodebranienaucekompe-
tencjidowypowiadaniasięwkwestiachlozoficznychiograniczenie
jejzadańdopotrzebtechniki,przypochłonięciucałejproblematyki
lozoficznejizaanektowaniujejprzezteologów;analogiczneżądanie
wysuwaneprzezówczesnychmyślicielioorientacjilaickiejoznaczało
przeciwniedążeniedowyrugowaniakontroliteologówzżycia
naukowego,przyjednoczesnympozostawieniulozofiiwgranicach
świeckiegorozumu.Zpunktuwidzeniazadańideologicznychpodej-
mowanychprzezSpinozę,nadewszystkow
Traktacieteologiczno-
-politycznym,
kalwinizmreprezentowałgłównegoprzeciwnika,który
zmierzałdopodporządkowanianaukikontroliteologicznej,odebrania
jejwartościpoznawczej,likwidacjiwszelkiejlozofiiautonomicznej
astarałsięurzeczywistniaćtenprogramwpraktyceżyciauniwersy-
teckiego.PolitykamieszczańskichwładcówHolandii,związanychpo
częściześrodowiskamiremonstranckimi,byłamediatorskaitoleran-
cyjna.StanyGeneralnewydałyzarządzenie,namocyktóregoszkoły
wyższemiałyściśleprzestrzegaćgranicymiędzyteologiąilozofią4,
cobyłokrokiemmającymwinteresieswobodyintelektualnejukrócić
zaborczetendencjekalwińskiegokleru.
Skrajnyirracjonalizm,wyrzekającysięprogramowowszelkiej
wiedzypochodzącejskądinądniżzksiągkanonicznychreligii,niebył
wtymczasieregułądziałaniapanującychKościołów;równieżple-
bejskieidrobnomieszczańskiesekty,gdziewogóleskłonnościirra-
cjonalistycznemiałydogodnewarunkirozkwitu-zarównozewzglę-
dunanaturalnąreakcjęprzeciwracjonalizmowischolastyki,jakteż
zracjiswoichprogramówpolitycznych.Programytełatwodawały
sięskonstruowaćwoparciuozasadęwerbalnegorozumieniatek-
stuBibliirównieżonewHolandii,zaczasówSpinozy,stanowiły
zpunktuwidzeniadoktrynalnegorozmaiteosobliwemieszaninymi-
stykiiracjonalizmu,zprzeważającąskłonnościądoakcentowania
17