Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.Wiarairozum
chrześcijańskiejgeometrii,chrześcijańskiejlogiki,retoryki,arytmety-
kiimuzyki2—jeślinawetniebyłodosobnionywzapaleprzypisywa-
nianaukomreligijnejpartyjności—niereprezentowałprzewodniej
tendencjiprotestantyzmu,którapolegałanaograniczeniunaukico
dozakresubadańicodowartościpoznawczejwyników,umożliwiając
jejwskromnychgranicachtechnicznegoinstrumentuorazwwarun-
kachczujnejinwigilacjiideologicznej—pokornąegzystencję3.Jeśli
kalwiniściżądalirozdziałunaukiireligii,topostulattenmiałzgoła
innysensniżwustachuczonych:chodziłooodebranienaucekompe-
tencjidowypowiadaniasięwkwestiachfilozoficznychiograniczenie
jejzadańdopotrzebtechniki,przypochłonięciucałejproblematyki
filozoficznejizaanektowaniujejprzezteologów;analogiczneżądanie
wysuwaneprzezówczesnychmyślicielioorientacjilaickiejoznaczało
—przeciwnie—dążeniedowyrugowaniakontroliteologówzżycia
naukowego,przyjednoczesnympozostawieniufilozofiiwgranicach
świeckiegorozumu.Zpunktuwidzeniazadańideologicznychpodej-
mowanychprzezSpinozę,nadewszystkow
Traktacieteologiczno-
-politycznym,
kalwinizmreprezentowałgłównegoprzeciwnika,który
zmierzałdopodporządkowanianaukikontroliteologicznej,odebrania
jejwartościpoznawczej,likwidacjiwszelkiejfilozofiiautonomicznej—
astarałsięurzeczywistniaćtenprogramwpraktyceżyciauniwersy-
teckiego.PolitykamieszczańskichwładcówHolandii,związanychpo
częściześrodowiskamiremonstranckimi,byłamediatorskaitoleran-
cyjna.StanyGeneralnewydałyzarządzenie,namocyktóregoszkoły
wyższemiałyściśleprzestrzegaćgranicymiędzyteologiąifilozofią4,
cobyłokrokiemmającymwinteresieswobodyintelektualnejukrócić
zaborczetendencjekalwińskiegokleru.
Skrajnyirracjonalizm,wyrzekającysięprogramowowszelkiej
wiedzypochodzącejskądinądniżzksiągkanonicznychreligii,niebył
wtymczasieregułądziałaniapanującychKościołów;równieżple-
bejskieidrobnomieszczańskiesekty,gdziewogóleskłonnościirra-
cjonalistycznemiałydogodnewarunkirozkwitu-zarównozewzglę-
dunanaturalnąreakcjęprzeciwracjonalizmowischolastyki,jakteż
zracjiswoichprogramówpolitycznych.Programytełatwodawały
sięskonstruowaćwoparciuozasadęwerbalnegorozumieniatek-
stuBiblii—równieżonewHolandii,zaczasówSpinozy,stanowiły
zpunktuwidzeniadoktrynalnegorozmaiteosobliwemieszaninymi-
stykiiracjonalizmu,zprzeważającąskłonnościądoakcentowania
17