Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
52
CzęśćI-Język-Społeczeństwo
Czymzatemjestdowcip?
WSłownikujęzykapolskiegopodredakcjąDoroszewskiego(1961,t.2,s.325)
odnajdujemydwaznaczeniarzeczownikadowcip:1.Cpowiedzeniezawierające
treśćkomiczną,pobudzającądośmiechu;anegdota,żart,kawał;figiel,fortel);2.
Czdolnośćspostrzeganiaśmiesznychstronzjawiskorazzdarzeńiprzedstawiania
ichwsposóbzabawny)
.Słownikterminówliterackich(1988,s.95)objaśniainte-
resującenaspojęciejakongatunekzpograniczaliteraturyifolkloru,typtowarzy-
skiejrozrywkicharakteryzującysiępomysłowościąjęzykową(grasłów,kalambur,
paradoks,paronomazja),zmierzającydohumorystycznejlubzłośliwejpuenty”
,do
którejodczytanianiezbędnyjestszerokopojętywspólnykonteksthistoryczny,geo-
graficzny,zawodowy,lokalny(por.np.Skudrzykowa2000,s.150).WedługMatu-
sewicza(1976,s.53)ndowcipjestzjawiskiemintelektualnym,swoistązdolnością.
Sprowadzasięondo:a)szybkościprzebieguprocesuintelektualnego;b)ujawniania
ukrytychpodobieństw,różniclubzależnościpomiędzyprzedmiotamialbozjawi-
skami;c)pomysłowości;d)ostrości,klarownościujęcia[ł];e)trafianiawsedno
zagadnieniasytuacyjnieistotnego;f)kondensacjiformy[ł];g)brakuzabarwienia
uczuciowego[ł];h)wywoływaniazazwyczajreakcjiśmiechu”
.
Wpodjętychprzezemnierozważaniachniebędęjednakodnosiłasiędodow-
cipujakopewnychzdolnościintelektualnych,ważnesądlamniewyłączniewytwory
wymagającepowyższychzdolności,czylikawały,żarty,anegdoty,facecje,dykteryjki,
humoreski,gadki(zob.Słownikwyrazówobcych,1979,s.35).Simonides(1991,
s.10),dokonującrozróżnieniapomiędzywyżejwymienionymisynonimamisłowa
dowcip,takpisze:nKawałjestpotocznymokreśleniemdowcipuiżartu,facecjaznaczy
wzasadzietosamo,dykteryjka,humoreskaczygadkasązkoleioddawnauznanymi
synonimamifacecji,adowcipoznaczanietylkogatunekliteracki,aleipewienstan
psychikiludzkiej”
.Różnicemiędzydowcipemikawałemdostrzegająm.in.tacybada-
cze,jak:Kmiecik(1998)czyWierzbicka(1999).Tenpierwszyzauważa,żekawał
użytkownicyjęzykaskłonnisąuznawaćzacośrubasznego,pieprznego,dosadnego,
grubiańskiego,anawetwulgarnego,dowcipzaśkojarzysięraczejzżartembar-
dziejsubtelnym,delikatnym,wyrafinowanym,inteligentnym(por.Kmiecik1998,
s.82-83).Wierzbicka(1999,s.262-265)zkoleizauważa,żeoilezarównodowcip,jak
ikawałsązawszewerbalne,otyleróżnicamiędzynimisprowadzasię,popierwsze,
dopowtarzalności,szerokiegoobieguspołecznego(posiadagokawał),podrugie,
twórczościsłownej(kawałniezawieraodniesieniadoindywidualnejtwórczości,
natomiastdowcipoznaczapewnącechęosobowościisugerujebłyskinteligencji).
Wypadadodaćito,żefunkcjąkawałówjeststwarzanieprzyjemnejatmosferyirozwi
-
janiesolidarnościgrupowej
1
,bowiemniekażdykawałmożnaopowiedziećkażdemu.
1
Peisert(2006,s.239),wydzielającróżnerodzajeśmiechu,dowodzi,żeśmiech,będący
reakcjąnadowcipczyzabawnąhistorię,jestśmiechemaprobaty,rozbawieniaistajesięonjedno-
