Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
18
Częśćpierwsza.Językjakofenomenspecyfcznieludzki
1050Najważniejszecechyjęzykawopozycji
dokomunikacjizwierząt
Teoretycyjęzyka(m.in.Hockett1958;Milewski1965;Weinsberg1983;Lyons1984)
wyróżniająszeregcechistotnychdlajęzykaludzkiego(CharlesHockettwyróżnia
ichaż16,JohnLyons-13),leczniewszystkiemająjednakowąwagę.Stądwdalszym
omówieniuograniczęsiędosiedmiupodstawowychcech.Sąto:konwencjonal-
nośćznaków(określanaczasemjakoarbitralność),foniczność,dwustopniowość
(tzn.składaniesięznakówzdiakrytów),dwuklasowośćsystemu(powodująca,
żejestonsystememotwartym,produktywnym,tekstotwórczym),abstrakcyjność
znaków(ichodniesieniedopojęćogólnych),atakżepolisemicznośćczyteżlepiej
kreatywnośćwużywaniuznaków(tzn.możliwośćwprowadzaniatwórczychprze-
sunięćznaczeniowych).Jakoistotnącechęjęzyka,zwłaszczawopozycjidokodów
wyspecjalizowanych,możnawymienićrównieżuniwersalność(tzn.możliwość
mówieniaowszystkim,oczymczłowiekpomyśli).
Ponadtoistniejekilkacechdodatkowych,będącychkonsekwencjąwyróżnio-
nychwłaściwości.Sątom.in.cechywspomnianeprzezLyonsa,takiejak:wymien-
ność(fakt,żejęzykjestkodemprzemiennym,stosowanymzarównoprzeznadawcę,
jakiodbiorcę),zdalność(możliwośćinformowaniaofaktachodległychwczasie
iprzestrzeni),uczeniesiędrogąkulturową(aniegenetyczną,jakwprzypadku
zwierząt),nadużywalność(możliwośćużyciakłamliwego)iwreszciesamozwrot-
ność(możliwośćinformowaniaosobiesamym,tzn.ojęzyku).
Tedodatkowecechydadząsięwpewiensposóbwyprowadzićzcechpodstawo-
wych,np.zdalnośćwywodzisięzabstrakcyjności,nadużywalnośćisamozwrotność
sąkonsekwencjąuniwersalności,awięctego,żejęzyksłużydomówieniaowszyst-
kim,takżeozjawiskachnieistniejących,jakrównieżdomówieniaosobiesamym.
Wdalszymciąguprzeanalizujemydokładniejcechypodstawowe.
(1)Zacznijmyodsprawyfoniczności.Znakijęzykowemająprymarniepostać
foniczną,sąciągamidźwiękówwytwarzanychprzeznarządymowneczłowieka.
Faległosowetodrganiapowietrzakształtowanewkrtaniimodyfikowanewjamie
ustnejinosowej,odbieraneprzezodbiorcęnarządemsłuchu.Wtórniedźwięki
mogąbyćzastępowaneprzezznakiodbieraneinnymzmysłem:wzrokiem(pismo,
np.dźwięk[o]oznaczonyprzezliteręo,bezdźwięcznezwarcietyłujęzyka[k]odda-
waneliterąkitp.)lubdotykiem(alfabetBraille)a).Przedpowstaniempismajęzyki
występowaływyłączniewpostacifonicznej,takdziejesiędodziśwspołeczno-
ściachprzedpiśmiennych.
Współcześniewspołeczeństwachcywilizowanychwypowiedzijęzykowesą
odbieranewogromnejwiększościwzrokowo(przezznakigraficzneodsyłającedo
dźwięków,tworzącealfabet).Możnawięcuważać,żedziśludziemówiącydyspo-
nująwswoimsłownikupojęciowymrównocześniedwojakąformąznakówjęzy-
kowych:foniczną(obrazemciągudźwięków)igraficzną(obrazemciąguliter).Jest
toszczególniewidocznewprzypadkujęzyków,wktórychzachodzidużarozbież-
