Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
Wstęp
jącasięjęzykamiikulturamiAfryki,rozwijałasię,mającwtleodniesieniegłówniedo
tegoobszaru.ZainteresowaniepółnocnymirejonamiAfryki,zwłaszczaichczęściąwschod-
nią,tradycyjniezaliczanedoegiptologii,semitystykilubetiopistyki,długosytuowałosię
pozaobrębemafrykanistyki.Rozwijającesięintensywniewostatnichkilkudziesięciole-
ciachbadaniadiachronicznewzupełnieinnymświetleukazałypodziałyodnoszącesiędo
językówafrykańskichiprzyczyniłysiędointegracjiróżnychśrodowiskbadaczy.Wtym
świetlecorazczęściejwbadaniachlingwistycznychjęzykamiafrykańskimiokreślasię
wszystkiejęzykiużywanenakontynencieijegoprzybrzeżnychwyspach.
Liczbajęzykówafrykańskich,podawanawodniesieniudorodzin,grupicałegokon-
tynentu,musipozostaćliczbąprzybliżoną.Jesttoskuteknieadekwatnościkryteriówod-
różnianiajęzykaoddialektu,przyjętychgdzieindziej(m.in.wjęzykacheuropejskich),do
sytuacjijęzykowejAfryki.NiemożnawAfryceuznawaćzajęzyktylkotaki,któryma
rangęjęzykapaństwa,azadialekttaki,któryfunkcjonujewwymiarzelokalnym.Wiele
językówwielkichspołeczności(częstopodzielonychgranicamipaństw),należałobyuznać
zadialekty,cowodniesienium.in.dokikuyu,kamba,luo,sukumazKeniiiTanzanii
(zponadmilionemużytkowników)byłobytrudnedozaakceptowania.Drugiekryterium
częstoprzywoływaneprzyodróżnianiujęzykaoddialektutoprzeciwstawieniejęzykastan-
dardowego,zaświadczonegowjęzykupisanym,jegowersjiniestandardowej,niemającej
ustabilizowanychregułzapisu,odpowiadającejdialektowi.WAfrycetorozróżnienieteż
niejestwystarczającedopostawieniagranicymiędzyjęzykiemadialektem.Rangakon-
kretnejodmianyjęzykazależybowiemtakżeodinnychczynników.Częstojedenzwa-
riantówtegosamegojęzyka(jaknp.anglojęzykaewe)mastatuswyższyniżinne(agu,
be),alewynikatozhistorycznych(główniepolitycznych)uwarunkowań,anietradycji
piśmienniczej.Tam,gdzieprocesstandaryzacjijestzaawansowany,częstonormęwypra-
cowujesięzodwołaniemdosystemujednegolubnawetkilkudialektów.Wieleodmian
dialektalnychjęzykówafrykańskichmabogatąliteraturę(dialektsokotojęzykahausa,
dialektykimvitaikiamujęzykasuahili),podczasgdynormabędącawynikiemustaleń
standaryzacyjnych,powszechnawtekstachpisanych,częstoniemarodowitychużytkow-
ników.Odrębnośćniektórychodmianjesttrudnadouchwycenianaobszarze,gdzietworzy
sięcontinuumdialektalne,ajęzykstopniowopodlegazmianom,byosiągnąćtakiichsto-
pień,któryuniemożliwiaporozumienie.
Większośćjęzykówafrykańskich,zwłaszczatychsytuowanychnapołudnieodSaha-
ry,niematradycjipiśmienniczych,przynajmniejnatyleistotnych,abydokumentować
wcześniejszefazyrozwojujęzyków.Nieznaczytojednak,żebrakjestjakichkolwiek
źródełinformującychoprzeszłości.Dostarczaichtradycjaustna,przechowującawpamię-
cipokoleńgenealogie,historiepanowaniawładcówpolitycznychlubreligijnych,wojen,
wędrówek,wtymtakżehistorięsamychjęzyków.
WiedzaojęzykachafrykańskichjestpodstawowymźródłempoznaniaAfryki,ponie-
ważpoznaniejęzykówprzyczyniasiętakżedopoznaniarzeczywistościpozajęzykowej,
małodostępnejzpowoduniedostatkuinnychźródeł.Tymsamymjesttotakżewiedza
należącadohistorii,socjologii,antropologii,literatury,sztuki.Przeszłościąjęzykówzaj-
mujesięjęzykoznawstwodiachroniczne,badającewięzypokrewieństwa,historiękontak-
tównadanymobszarze,historięjęzykówihistorięludów,któresięnimiposługują.Ztego
punktuwidzeniaważnośćjęzykówokreślasięprzydatnościądobadańhistorycznych,anie
liczbąichużytkowników.
