Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Ortografiaizasadycytowania
17
palatalnej(pol.[j]).Takwięcijo=[idżo],awiya[ałija,auija],janjero[dżandżero].Od
tychregułspotykasięwyjątki,doktórychnależyużywanieznakuchtakżedlagłoski[cz],
takjakwjęzykuchichewa[cziczeua],alternatywnieposługującegosięnazwąnnyanja”
[njandża]orazjęzykówchagga[czagga]imocha[mocza].
OrtografianiektórychjęzykówzachodniejAfryki(hausa,fulfulde)przewidujenoto-
waniespółgłosekglotalizowanych(artykulacyjnieuzupełnionychozwarciekrtaniowe)za
pomocąliternhaczykowatych”/B/,/l/,/ƙ/.Takżeinneznakistosowanedozapisujęzyków
afrykańskichpochodzązalfabetufonetycznego(np./u/dlatylnojęzykowejspółgłoskin,
/ʃ/dlaodpowiednikapolskiego[sz],choćwtymostatnimprzypadkuspotykamytakże
/sh/,naprzykładwshona[szona],shilluk[szilluk]
5
.Wjęzykubambaraodrębneznaki(na
oznaczeniefonologicznieodrębnychgłosek)mająspółgłoskinosowe/m/,/n/,/p/i/u/,np.
ŋ
ana4bohater’,
ɲ8
4oko’,na4sos’(Konaré1998:10).Spośróddwuznakówwyróżniająsię
spółgłoskipalatalizowane(/ky/,/gy/,/fy/,labializowanezelementemwargowym(/kw/,
/gw/,/zw/,etc.)ilabiowelarne(/kp/,/gb/).Ichartykulacjaimiejscewsystemiefonologicz-
nymjęzykówprzedstawionesąodrębnie(por.3.1.4.),natomiastwykazsymbolifonetycz-
nychiznakówdiakrytycznychstosowanychwjęzykachafrykańskichzawieraaneksnr5.
Wodniesieniudosamogłosekortografiajęzykówstandaryzowanychprzewidujeczę-
stonotowaniepięciupodstawowychjednosteksystemu(i,e,a,o,u),choćitusąjęzyki
uwzględniająceinnyzapis,np.wjorubaẹ(=ɛ),o(=o).Wwielujęzykachstosujesię
odrębneznakidlawiększejliczbyfonemówsamogłoskowych,jakwbambara,gdziestan-
dardowaortografiaprzewidujenotowaniesiedmiusamogłosek:a,e,ɛ,i,o,o,u,np.:Ika
k
ɛ
n
ɛ
?4Czyjesteśzdrowy?’T
oo
r
o
t
ɛ
4Tak,nicminiejest’(Konaré1998:16).
Dodatkoworejestrznakówpowiększajądługiesamogłoski(notowanezwykleprzez
podwojenielubzaznaczanepoziomąkreskąnadsamogłoską(ā)orazdiakrytyki,np.//
stosowanywniektórychopracowaniachdozaznaczaniafonetycznychcechartykulacji
dźwięków,np.nosowości,jakwwyrazie)u
῀ῖ4żyć’wnama.Notacjętonu,wktórejznak
/\/wskazujetonniski,znak///tonwysoki,stosujesięwposzczególnychjęzykachzod-
niesieniemdoregułdystrybucji,naprzykładwjęzykachtonalnychbantunotujesięzwy-
kletonywysokie(sylabybezoznaczeniatonumająwówczastonniski),podczasgdy
whausaiinnychjęzykachczadyjskichzaznaczasiętylkotonniski,awysokipozostawia
beznotacji.Odrębnienotujesiępołączenietonuwysokiegoiniskiegonajednejsylabie
(znak/^/).Dodatkoweznakiwprowadzasięwjęzykachzwiększąliczbątonów.Wjęzy-
kuewe,gdzietonniejestzregułynotowany,pojawiasiępotrzebazaznaczeniaopozycji
tonalnejtam,gdziebezznakówtekstpisanybyłbydwuznaczny.Wszczególnościdotyczy
tozaimków(zaimekmi4my’musiposiadaćznaktonuwysokiego,gdyżinaczejmógłby
byćodczytanyjakomi4wy’,podobniefrazyekp
o
wò4onzobaczyłciebie’,ekp
o
wo4on
zobaczyłich’niebędązinterpretowanepoprawniebezzaznaczeniatonu).
Brakadekwatnościwiększościsystemówortograficznychwzględemsystemówfono-
logicznychpowoduje,żewcytowanychźródłachznajdziemyróżnezapisywyrazówtego
samegojęzyka.Naprzykładwhausaortografiastandardowaprzewidujenotacjęwyrazu
magana(4rozmowa’)bezdodatkowychdiakrytykówzaznaczającychtonyidługośćsamo-
5
Dośćznamiennąodrębnośćnatlestandardówortograficznychjęzykówafrykańskichwykazujejęzyk
joruba,wktórymgłoska[sz]zapisywanajestzapomocąliterysl,np.aslo4ubranie’.Wtensposóbutrwalo-
nazostałaortografiamisyjnaS.Crowtherazlat80.XIXw.
