Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
Postczykarnawał-wkręguwartościabsolutnychiutylitarnych
Elzenbergdochodzidowniosku,żemożnaprzypuszczać,iżużycieokre-
śleniaDpowinien”wzdaniachwarunkowo-utylitarnychwsposóbprawdopo-
dobieństwowy,imperatywnyipostanowieniowybyłomożliwedziękiistnieniu
iwyznaczeniuspecyficznegoznaczeniadeontologicznegotegopojęcia.Przy-
puszczenietojestmożliwedziękitemu,żeistniejepewienwspólnyelement
łączącytakróżnesposobyużyciaterminuDpowinien”.Tenelementwspólny
tkwi-zdaniemElzenberga-wpewnymodcieniuznaczeniadeontologiczne-
go:D[...]mianowicie,żegdyjest«tak,jakpowinnobyć»,tojestjakoś«zgodnie
zprawem»,zregułą(ajeślinie,tojestzprawemczyregułąkolizja),żejest
wtedyw«porządku»,ajeżelinie,toniejest.Itenodcieńodnajdujesięwróż-
nymstopniuwewszystkichtamtychznaczeniach”7.
Przytakrozumianymznaczeniudeontologicznympowinnościmożepo-
wstaćwątpliwość,czymożebyćonostosowanedorzeczy,czytylkodoistot
rozumnych.ZdaniemElzenbergaznaczenietomożnastosowaćtakżedorze-
czy.Abytowykazać,przedewszystkimtrzebaodwołaćsiędodziedzinyeste-
tycznej.Kiedysięgasiędoniej,należyodpowiedziećnapytanie:czywartość
estetyczna,czylipiękno-rozumianewszerokim,tradycyjnymznaczeniu-
jestodmianąwartościperfekcyjnej,czyteżnie?StanowiskoElzenbergajest
następujące:DZasadniczyjestwywódpozytywny:że«piękny»towartościowy
perfekcyjniewjakiejśodmianie.Otóż«piękny»,jakeśmyjużpowiedzieli,to
bynajmniejniestwierdzeniejakiejścechywewnętrznejinaturalnej.Jestto
tak,jakwartościowyidobrywznaczeniuperfekcyjnym,wyrazczystoaprobu-
jący,któregoznaczenieimmanentno-obiektywnewyczerpujesięwaprobacie
-takjakwyrazwartościowy.(Pięknośćjestjednązodmianowejszlachetno-
ści,godnościitp.)Naczymwięcpolegajegoróżnicazterminemwartościowy
perfekcyjnie?Tylkonawyróżnieniustanukontemplacji”8.
Elzenbergpisał:DWartośćsamawsobieniejestanicechą,którąprzedmiot
powinienposiadać,aniżadnącechąwogóle.Jestonafaktem,żeprzedmiotjest
taki,jakipowinienbyć;abiorącsprawęnajszerzej-jestzgodnościąmiędzy
stanemrzeczyistniejącymistanempowinnym”9.Zprzyjęciemtakiejdefinicji
wartościwiązałosięprzyjęcieważnychikonkretnychzałożeńontologicznych.
Elzenbergtwierdziłmianowicie,żeświatskładasięzdwojakiegorodzajubytu:
rzeczy(przedmiotów),czyliciałiosób.PodpojęciemDprzedmiot”rozumiał
rzeczwrazzjejcechamiistotnymiorazprzypadkowymi,tzn.takimi,które
danejrzeczymogąprzysługiwać,aleniemuszą.Każdarzeczwartościowama
jakąścechęc,innąniżsamawartość,którąpowinnaposiadać.Inaczejmówiąc:
jeżelijakiśprzedmiotApowinienposiadaćcechęciAposiadatęcechę,to
7Tenże,Pojęciewartościipowinności.Tekstżemłosławski,wyd.cyt.,s.157.
8Tamże,s.158.
9Cyt.za:B.Wolniewicz,MyślElzenberga,DStudiaFilozoficzne”1986,nr12,s.62.
