Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Postczykarnawał-wkręguwartościabsolutnychiutylitarnych
21
Ajestwartościowe,przyczymcechacjestcechąróżnąodwartości.Wdefinicji
tejwyróżniasięzatemcechac,którąprzedmiotpowinienposiadać,ifakt,że
przedmiotjąposiada.Wtakimujęciuwartośćniejestcechą,alejestwarun-
kowanaposiadaniemcechy.Cechacjestcechą,którejposiadanieprzezprzed-
miotstanowiojegowartości.DMożemytęcechę-piszeElzenberg-nazwać
wartościodajną(wertgebend)albowartościotwórczą.(Rzeczysąwertvoll,cechy
sąwertgebend.)[...]Jesttocecha,którejrealizowaniejestcelemostatecznym.
Niejestonawartościąaninieposiadawartości,alejestczymśnajwyższym,
zczegosamawartośćpochodzi.Jestto,jeślijąmożnanazwać,jedyna«rzecz»,
która(jest)«istnieje»dlasiebiesamej.Oniejjednejmożnapowiedzieć,że
«powinnabyć»-jednakwarunkowo,oilecośistnieje.(Jesttocechanaturalna,
którąmożnawskazać)”10.
Elzenbergstarałsięzobrazowaćnaprzykładachstosunekcechywartościo-
twórczejdowartości.Twierdziłmianowicie,żezachodzitupodobnystosu-
nekjakwprzypadkustosunkucelowościdokulistościpiłki(piłkawtedyjest
zrobionacelowo,kiedyjestkulista,alejejkulistośćniejestcelowościąanijej
celowośćkulistością).Podobnierzeczsięmawprzypadkustrofy.Strofajest
wartościowa,gdyjestharmonijna.Nieznaczytojednak,żewartośćstrofy
jestharmonijnościąaniharmonijnośćjejwartością.Wartośćjestpoprostu
faktem,żestrofajestharmonijna11.
Wjakisposóbistniejepiękno,czylidodatniawartośćestetyczna?Skoro
pięknojesttożsamezwartościąperfekcyjną,musizatemistniećwtakisam
sposóbjakowawartość.Piękno,traktowanejakowartośćostateczna,istnieje
wsposóbobiektywny,tzn.żewartośćta,dlaktórejczęściąracjiniejestwar-
tośćżadnegoinnegoprzedmiotu,mogłabyistniećnawetwtedy,gdybynaświe-
cienieistniałżadeninnyprzedmiotwartościowy.Czymamyzatemtutajdo
czynieniazewspółczesnąodmianąplatońskiejsubstancjalnejkoncepcjipięk-
na,wedługktórejpięknojestbytemidealnym,jedynąijednądlawszystkich
ideąistniejącąsamodzielnie,niezmiennieiwiecznie,akonkretneprzedmioty
pięknesąjedynieprzybliżeniemowegoideału?Chybaniedokońca,Elzenberg
bowiempoplatońskuujmujeprzedewszystkimwartość,którejaspektamisą
pięknoidobro.Wartośćprzeżywanakontemplacyjniejestpięknem,kiedysta-
jesięprzedmiotemwoliidziałania-jestdobrem.Elzenbergbyłprzekonany,
żeD[...]pozawartościowymirzeczamijestjeszczewartośćsamawsobie,taka
platońska,iżetajestponadczasowa”;ponadtowskazywał,iżD[...]wartośćnie
jestwczasie,więcinieginie”12.
10H.Elzenberg,Konstrukcjapojęciawartości[w:]Pismaaksjologiczne,wyd.cyt.,s.92.
11Por.tamże,s.93-94.
12H.Elzenberg,Kłopotzistnieniem.Aforyzmywporządkuczasu,Toruń2002,1963,
s.161,41.
