Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
synonimicznyzterminem„pedagogikaspecjalna”,wdrugimzaśstanowiokreślenieodrębnej,charakteryzującejsięinnymkierunkiemoddziaływań
niżpedagogikaspecjalna,dyscypliny.
Utożsamianieortopedagogikizpedagogikąspecjalnąjesttypowedlawcześniejszychchronologiczniepublikacji,autorstwaAleksandra
Makowskiego(1992,1997).Definiujeon(1992,s.6)ortopedagogikęjakospecyficznądziedzinęwiedzydotyczącą„teoriiipraktykizwiązanej
zwychowaniemiedukacjąupośledzonychdzieciimłodzieży”.Pojęcieupośledzeniaużytezostałowszerokimzakresie–dotyczyosób
upośledzonychumysłowo,głuchychisłabosłyszących,niewidomychisłabowidzących,niedostosowanychspołecznie,przewleklechorychikalekich
(Makowski1992,s.6).Autornieograniczazainteresowańortopedagogikidoterenuszkoły,zwracającrównieżuwagęnakształtowanie
iaktywizowanieśrodowiskaspołecznego,pomocwzatrudnieniuiadaptacjispołeczno-zawodowej,„zapewnieniemożliwiepełnegożycia
wspołeczeństwie”(Makowski1992,s.16).OsynonimicznymtraktowaniuprzezA.Makowskiegoterminów„ortopedagogika”i„pedagogika
specjalna”4świadczyprzypisywanieimtegosamegozakresutreściowego.WątpliwościbudzinatomiastsugerowanieprzezMakowskiego,
żeautorzy,naktórychpowołujesięwswojejpracy,aprobujątakierozwiązanie.Przykładowojesttowidocznewówczas,gdyautorprzywołuje
opisywaneprzezO.Lipkowskiego(1981,s.70)tendencjerozwojowepolskiejpedagogikispecjalnej,określającjemianempanujących
wortopedagogicetendencjirozwojowych(Makowski1992,s.277).PrzytaczającmyślsformułowanąprzezM.Grzegorzewską,dajezkolei
dozrozumienia,żeonasamastosowałatermin„ortopedagogika”(Makowski1992,s.25,27).
ZjakiegopowoduMakowskiwprowadzanowytermin?Wyjaśnia,że
[…]używającterminuortopedagogika,pozostaniemywzgodziezterminologiąstosowanąpozagranicamiPolski–główniewHolandii
iAnglii(Makowski1992,s.14–15).
Zdaniemautora„[…]termintenbardziejodpowiadawspółczesnymwymaganiomniżpedagogikaspecjalna”,macharakterinnowacyjny
(Makowski1992,s.15).Teargumentywydająsięjednakniezbytprzekonujące,zbytsłabouzasadniająkoniecznośćwprowadzeniaproponowanej
zmianywterminologii.
Drugisposóbnadawaniaznaczeniaterminowi„ortopedagogika”pojawiłsięwzwiązkuztłumaczeniempracyO.Speckapt.System
Heilpädagogik.EineökologischreflexiveGrundlegung.Autorprzedmowydowydaniapolskiego,noszącego
tytułNiepełnosprawniwspołeczeństwie.Podstawyortopedagogiki(Speck2005),azarazemjedenztłumaczy,zwracauwagę,że
[…]przywołanywtytuletermin„ortopedagogika”niejestdosłownymtłumaczeniemniemieckiegoheilpädagogik,aleniejestteżani
dowolnym,aniprzypadkowym(Zeidler2005,s.7).
TradycyjnetłumaczeniesłowaHeilpädagogiknajęzykpolskito„pedagogikalecznicza”(Zeidler2005,s.7).WłodzisławZeidler(2005,
s.8)rezygnacjęztakiegosposobutłumaczeniaargumentujetym,żewspółcześniewjęzykupolskimtermin„pedagogikalecznicza”jestużywany
winnym,węższymznaczeniu–ograniczasiędooddziaływańpedagogicznychskierowanychnadzieciimłodzieżprzewleklechore
iniepełnosprawneruchowo.
Wtłumaczeniuniezostałozastosowanerównieżokreślenie„pedagogikaspecjalna”–możnasiędomyślać,żepowodempodjęciatakiejdecyzjibył
obecnywniemieckimobszarzejęzykowym(związanyztamtejszątradycją)wyraźnyrozdziałzakresówznaczeniowychpojęćSonderpädagogik
iHeilpädagogik.Pierwszeznich–tłumaczonenajęzykpolskijako„pedagogikaspecjalna”–obejmujekwestiedotycząceoddziaływań
dydaktyczno-wychowawczychwobecdzieciimłodzieżywplacówkachszkolnych,drugiezaś–Heilpädagogik–dotyczyzagadnieńwspomagania
osóbniepełnosprawnychwróżnymwieku,zeszczególnymuwzględnieniemdziałańprowadzonychwinstytucjachocharakterzemedycznym
(Zeidler2005,s.9;Domagała-Zyśk2008,s.135).Dodatkowonapodkreśleniezasługujefakt,żewterminologiiniemieckojęzycznejpojawiasię
jeszczejednookreślenie:Spezialpädagogik,oznaczającepedagogikęosóbszczególnieuzdolnionych(Saneja2006,s.228).Zatemzarówno
Sonderpädagogik(pedagogikaspecjalna),jakiSpezialpädagogik(równieżpedagogikaspecjalna)wniemieckimobszarzejęzykowymmająwęższy
zakresznaczeniowyniżpedagogikaspecjalnawjęzykupolskim.Wrezultacietrzyokreśleniafunkcjonującewniemieckiejliteraturzeprzedmiotu–
Heilpädagogik,SonderpädagogikiSpezialpädagogik–odpowiadajązakresemznaczeniowymdziałaniompodejmowanymwramachdyscypliny
określanejwPolscezapomocąjednegonadrzędnegoterminu–„pedagogikaspecjalna”.
Najprawdopodobniejwąskizakresznaczeniowyprzypisywanypedagogicespecjalnejwjęzykuniemieckimzadecydował,żeokreślenietonie
zostałoprzezZeidlerazastosowane.Wtytuletłumaczonejpracywykorzystałnatomiasttermin„ortopedagogika”,nadającmuinneoddotychczas
funkcjonującegowpolskiej
literaturzeprzedmiotuznaczenie.Przyjęterozwiązaniebudzijednakwątpliwości.
WłodzisławZeidler(2005,s.9)iDorotaSzarkowicz(2009,s.126)sugerują,żeortopedagogikajestinnądyscyplinąniżpedagogikaspecjalna.
Odnosisiędodziałańwychodzącychpozaramyszkoły,szpitala,sanatorium,mazatem–zdaniemtychautorów–szerszyzakresniżpedagogika
specjalna.Niejesttozgodnezprawdą.Wartobowiemzwrócićuwagę,żewPolscepedagogikaspecjalnazajmujesięwspomaganiem
funkcjonowaniaosóbniepełnosprawnychwróżnychprzestrzeniachżycia.Początkowowąskizakresjejzainteresowańprzezlataulegałposzerzaniu
(por.Grzegorzewska1964,s.5–7;Lipkowski1977,s.43),nicnatomiastniestałonaprzeszkodzie,bywciążtensamtermin,„pedagogika
specjalna”,pozostawałwużyciu.Byćmożezatem,tłumaczącpracęSpecka,wspomnianiautorzyzbytsilniekierowalisięrealiaminiemieckimi,
wktórychpedagogikaspecjalnamaznaczniewęższeznaczenieodtego,jakienadajesięjejnagrunciepolskim.
ZewzględunazakreszainteresowańpolskiejpedagogikispecjalnejorazpropozycjęsformułowanąprzezZeidleraniepotrzebnewydajesię
wprowadzanienowego,zaburzającegodotychczasowekontekstyznaczenioweterminu.Szczególnieżeokreślenie„ortopedagogika”zaistniałojuż
wcześniejwpolskiejliteraturzeprzedmiotuwinnymniżproponowanyprzezZeidlerakontekścieznaczeniowym.WłodzisławZeidlerniestety
pominąłopracowaniaAleksandraMakowskiego(1992,1997),wktórychortopedagogikabyłakluczowympojęciem.
Poszukującinformacjinatematsposobówrozumieniaterminów„pedagogikaspecjalna”,„pedagogikarewalidacyjna”,„ortopedagogika”oraz
zależnościznaczeniowychmiędzynimi,napotkaliśmyodbiegającyodwcześniejzaprezentowanychsposóbinterpretacji.JegoautoremjestJacek
Błeszyński(2006,s.335–336).Wskazujeonnarównoległewystępowanietrzechdziedzinpodejmujących„problematykęosóbniepełnosprawnych”
(Błeszyński2006,s.335).Sątopedagogikaspecjalna,pedagogikarewalidacyjnaiortopedagogika.LekturaopracowaniaautorstwaJ.Błeszyńskiego
niepozwalaustalićichusytuowaniawzględemsiebie.Zjednejstronyzaprezentowanyopiswskazujenadużązbieżnośćdotyczącązakresu
znaczeniowegowspomnianychterminów,zdrugiejstronyautorsugerujeodmiennośćdwóchspośródtrzechwymienianychdziedzin,czyli
pedagogikispecjalnejipedagogikirewalidacyjnej.Jesttoodmienność„zewzględunaszerokośćpodejmowanegoproblemu”(Błeszyński2006,
s.335).Niestetybrakujeinformacjiwyjaśniającychkierunekiistotętejróżnicy.Zarównoznajomośćliteraturyprzedmiotu,jakiobserwacjapraktyki
pedagogicznejniedowodząistnieniakonstruktuopisanegoprzezJ.Błeszyńskiego.
PotrzebędokonaniazmianwterminologiizwiązanejzomawianądziedzinądostrzegaAmadeuszKrause(2009,s.22–23;2010,s.97–98).
Propozycjadotyczymodyfikacjinazwy„pedagogikaspecjalna”.JakstwierdzaKrause,argumentamiprzeciwkostosowaniuwymienionegoterminu
są:
–naznaczający,segregacyjnycharakterokreślenia„specjalna”,
–potrzebaprzesunięcia„akcentujej[pedagogikispecjalnej–K.P.,S.O.]działańztego,cospecjalne,nato,cowkażdymczłowiekunormalne”
(Krause2009,s.23).
Wzamiancytowanyautorproponujewprowadzenieterminu„pedagogikaniepełnosprawności”(lubteżniepełnejsprawności),twierdząc,że„[…]
niepełnosprawnośćpowinnastaćsiękluczowympojęciemdyscypliny”(Krause2009,s.23).
Wartopoddaćrefleksjiprzytoczoneargumenty,próbującsięnawstępieodnieśćdoznaczenia,jakiejestprzypisywaneokreśleniu„specjalny”.
WedługSłownikawspółczesnegojęzykapolskiego(Dunaj1996,s.1041)„specjalny”to
