Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
imuzeum.JakpiszeJamesClifford,„kolekcjonowanieiwystawianietozjawiskadecydującedlatworzeniasię
zachodniejtożsamości”112.
Egzotyczneobiekty,pozatym,żewtakiczyinnysposóbuczestniczyływkonstruowaniuwiedzy,byłyteżprzedmiotem
posiadania.Wczesnonowożytnekolekcjenietylkopodnosiłyprestiżwłaściciela,świadczącojegomaterialnej
zamożności,jakczyniłazawartośćśredniowiecznychskarbców,aleuczestniczyłyteżwkonstruowaniunowoczesnego
ideałuosobyjakoposiadacza:jednostkiotoczonejzgromadzonymidobrami,którebiorąudziałwtworzeniujej
tożsamości113.Kolekcjonerzaśtoposiadacz,dlaktóregotożsamościważnajestnarracjaodkrywaniaioswajania.
„Kolekcjonerodkrywaprzedmioty,przyswajajesobieiocala”114.Narracjaodkrycianietylejednakdotyczy
egzotycznegoprzedmiotu–czyteżniewyłączniesamegoprzedmiotu–ileprojekcji„najegopowierzchni”,któradla
odkrywcystanowijegowartość.Zastanawiającsięnadtym,kiedyidlaczegoprymitywnośćzaczęłabyćwdobrym
guście,Gombrichzwracauwagęnadwaodmiennepowody,dlaktórychmożnająbyłodoceniać:dlawartości
estetycznychlubantykwarycznych115.GiorgioVasari,którypierwsząwdziejachhistorięsztukiskonstruowałtak,
bypokazywaładrogękuosiągnięciuakademickiegoideału,czyli–jakpiszeGombrich–by„odzwierciedlałapostęp
kumimesis,którąosiągnąłświatstarożytny[…],byłtakprzekonanydowłasnychstandardów,żeprzepraszałzato,
iżwogólepoświęcauwagędawnymmistrzom,którychdziełabyłysurowe,niewprawneiwistocieśmiechu
warte”116.Prymitywnośćbyłazatempozaobszaremzainteresowaniazarównoakademickiejsztuki,jakijejhistoriiczy
teorii,wzwiązkuzczymegzotyczneobiekty,choćbudziłyzainteresowanie,niewchodziływskładkolekcjisztuki,
wktórychrządziłsądsmaku.Natomiastantykwarycznawartośćprymitywnościzasadzałasięnanarracjipostępu:dzieła
prymitywneilustrowaływcześniejszeetapyrozwojusztuki,któregoszczytembyłymimetycznezdobyczeakademizmu.
Kolekcja–czytogromadzonawedlewartościestetycznych,czyantykwarycznych–zawszeskładasięzrzeczy,które
możnaprzenieśćzmiejscanamiejsce.(Taichcechaułatwiazresztąkonstruowaniesensukolekcjijakoreprezentacji
świata:obiektywkolekcjitodającesięprzenieśćmaterialneelementyświatapozanią,jegoparsprototo.)Rozmiar
rzeczyiichtrwałośćmająwięczperspektywykolekcjizasadniczeznaczenie,zwłaszczajeślipochodzązdaleka.Wiele
rzeczystanowiącychpotencjalniedziełasztukiprymitywnejwykonywanebyłozmiękkichinietrwałychmateriałów,
takichjakkwiaty,liście,pióraczykora;wieleteżłączyłowsobieelementyzmateriałówtrwałychinietrwałych.Mniej
trwałemateriałyzwykleznikały,zanimprzedmiotmógłstaćsięelementemkolekcji,cozperspektywysztuki
prymitywnejmiałopoważnekonsekwencjeestetyczneiepistemologiczne.„Standardowąpraktykąhandlarzysztuką
wlatachdwudziestychXXwiekubyłoodzieranieafrykańskichartefaktówzelementówwykonanychzmiękkich
materiałówiwłókien,conadawałoimczystonowoczesnywyglądipozwalałozachować,czyteżwytwarzało,określoną
estetykę”117.Kolekcjanieujawniałajednaktychmechanizmówselekcji,aniniezdradzałainformacjiowarunkach
swegopowstania:taksonomiestanowiącekryteriajejuporządkowaniazacierałyspołecznycharakterjejtworzenia,
przemilczającrelacjepozwalającenapozyskanieobiektówodwytwórcy,jegowarunkiżycia,łańcuch(ludzkich
inieludzkich)pośrednikówstojącychmiędzywytwórcąakolekcjoneremitd.Wodniesieniudokolekcji„historyczne
układysiłzwiązaneznabywaniempozostająnieznane”118,atworzącejąrzeczyniestająsiępowierzchnią
projekcji,któramówiłabyospołecznymwysiłkujejtworzenia.Wzwiązkuztym,kiedyzantykwarycznych
kolekcjiobejmujących„wytworyludówprymitywnych”zostająwybranepewneartefaktyuznanezaestetycznie
atrakcyjne,towchodząonewpolesztukipodnazwiskamikolekcjonerówlubmiejscprzechowywaniakolekcji.Paryska
awangardaulegafascynacji„fetyszamizTrocadero”,awkataloguwystawy„ekspresyonistówpolskich”informacja
oludowychobrazachpojawiasięwnastępującymbrzmieniu:„1–28Podhalańskiemalowidłanaszklezezbiorów
JWPP.Steckiego,OstrowskichiLustgartenów;29–30stalorytykolorowane”119;wdalszejczęścikataloguwymieniono
prace„ekspresyonistów”,opatrzonetytułamiinazwiskamiautorów,każdanumerowanapracawoddzielnym
wersie120.Przynależnośćdokolekcji„wytworówkulturyprymitywnej”sprawiała,żenazwakolekcjiczynazwisko
kolekcjonerazastępowałynazwiskoautora.
Dziewiętnastowiecznahistoriasztukiinteresowałasiętymiobiektaminietylkozpowoduichestetycznejobcości,lecz
takżedlatego,żeichtwórcynależelido„ludówbezhistorii”,aich„prymitywnyetaprozwoju”zperspektywynarracji
postępusprawiał,żewdziewiętnastowiecznychmuzeachkolekcjeetnograficznetraktowanozpobłażliwością,anawet
lekceważeniem121–podobniejakludy,odktórychpochodziłyzgromadzonewnichartefakty.Nawetci,którzykolekcje
etnograficznetraktowalipoważnie,jakgenerałPitt-Rivers122,stosowaliwnichlogikęewolucjonizmu,prezentując
artefakty„niemalwtakisposób,jakbybyłyefektemdziałaniareprodukcjibiologicznej,ukazującnastępująceposobie
drobnemutacje,którychostatecznymskutkiemjestdyferencjacjaiwytworzenieprzedmiotówbardziej
złożonych”123.Zainteresowanieawangardy–ubranewnarracjęodkrycia–spowodowało,żeniektóreelementykolekcji
etnograficznych,zktórychdziewiętnastowiecznetaksonomieisposobyekspozycjiczyniłyhistorięnaturalną,znalazły
sięwzupełnieodmiennymtaksonomicznieiekspozycyjnieśrodowiskuhistoriisztuki.„Muzeumhistoriinaturalnej
(jakotypmuzeum)pokazujenaturę,którąprzedstawiasięjakoistniejącąwstaniestasislub,wnajlepszym
wypadku,dynamicznejrównowagi.Muzeumsztuki(jakotyp)pokazujeczas,narodowość,cywilizację–krótko
mówiąc,kulturę”124.Wzwiązkuztym„sztukaprymitywna”tymsięróżniod„resztysztuki”,żeniemożnajejumieścić
na„historyczno-sztucznej”liniiczasu:ludyprymitywnekonstruowanowszakjako„żyjącewbezczasowej
rzeczywistościmitu,więcichwytwory,podobniejakonesame,niewchodządohistorii.Wtensposóbstająsię
wmuzeumsztukianomalią”125.
