Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Niemniejtowłaśnieahistorycznośćsztukiprymitywnejczyniłająatrakcyjnąwoczachawangardy.GabrieleMünter,
ekspresjonistkazwiązanazDerBlaueReiter,mówiłao„malarstwienaszklebawarskichchłopówzokolicMurnau,
którzyodwiekówmalowaliwtymwłaśniestylu”126,choć–jaksłuszniewskazujeHelenaWaddyLepovitz,autorka
monografiitegowłaśnieośrodkaludowegomalarstwanaszkle–„malarstwonaszklepojawiłosięweuropejskich
wiejskichośrodkachrzemieślniczychdopierowpołowieXVIIIwieku,kiedywzrostpopulacjidrobnychrolnikówzaczął
zmuszaćmałorolnychchłopówdoposzukiwaniadodatkowychzajęć”127.Jednakprzeciwstawienietejsztuki
wyrozumowanymformomakademizmuiprzypisywaniejejtakichwartości,jakduchowaszczerośćiprostota,„skłoniła
ich[artystówDerBlaueReiter]dodehistoryzacjiprzeszłościtegonowegodlanichmedium”128.Coprawdawalczący
zewolucjonistycznympodejściemwantropologiiFranzBoaswyraźniepisał,że„wrażenie,jakobykulturaprymitywna
byłaniemalstabilna[…]nieodpowiadafaktom”,aponieważ„ogólnecechykulturowesąwstanienieustannego
przepływu,takteżzmieniająsięstylewsztuce[prymitywnej]”129,jednakpotęgadehistoryzującejprymitywność
narracjipostępubyławielka,abuntsztukiprzeciwkoakademiiodbywałsięwjejramach.
Choćkulturowamaszyneriareprezentacjipostępudoprowadziładoskonstruowaniasztukiprymitywnejjako
bezczasowejiniezmiennej,tohistorięmazarównosztukapozostałychInnychnowoczesności,jakteższtuka
prymitywna.Pozaistnieniunaprzełomiewiekówkategoriasztukiprymitywnejweszławokresiemiędzywojennym
wetapdefiniowaniazakresu,określaniagranicistanowieniakryteriówkanoniczności.Jejdziejebyłynatymetapie
nierozerwalniesplecionezhistoriąmodernizmuisztukiawangardowej,ainstytucjonalnąsankcjęilegitymizacjęwpolu
sztukinadawałyjejwystawyczasowewmuzeachsztukinowoczesnej,takichjaknowojorskieMuseumofModernArt.
PierwszetrzydzieścilatpoIIwojnieświatowejShellyErringtonnazwałazłotymwiekiemsztukiprymitywnej,którą
szerokodoceniano,kolekcjonowano,wystawianoibadano,niekwestionująctejkategorii.Wtymczasiedziałało
specjalne,tylkojejpoświęconeMuseumofPrimitiveArtwNowymJorku(1957–1972),którezamkniętowzwiązku
zprzenosinamikolekcjidoufundowanegoprzezMichaelaC.RockefelleranowegoskrzydłaMetropolitanMuseum
ofArt.OtwarciestałejekspozycjisztukiprymitywnejwMETnastąpiłow1982roku,dziękiczemuznalazłasięona
w„najbardziejekskluzywnymklubiesztukiwysokiejiStanachZjednoczonych”130.Kulminacją,azarazemostatnim
akordemtegozłotegookresubyła,zdaniemErrington,wystawa„Primitivismin20thCenturyArt”wnowojorskim
MuseumofModernArt,którastanowiławedługniej„retrospektywępewnejkategoriisztuki,zarysowującwten
sposóbhistorięsztukiprymitywnejjakouznanegowielkiegomistrza”131,azarazempotwierdzającjej„statusjako
nieżyjącegomistrzasztukinowoczesnej”132.WystawawMoMA,którawychodzącodpodobieństwformalnych,
zestawiaławjednejprzestrzenidziełaartystówawangardowychidziełasztukiprymitywnej,wywołaławiele
kontrowersji.Odnosiłosiędoniejwieluznaczącychkrytykówiteoretykówsztuki,anałamachczasopisma„Artforum”
ukazałasięobszernapolemikakrytykasztukiThomasaMcEvilleya133zkuratoramiwystawy–WilliamemRubinem
iKirkiemVarnedoe.BardzokrytycznieodniósłsięteżdowystawyArthurDanto134.Polemikite,choćtoczonewpolu
sztuki,odzwierciedlałydopewnegostopnianapięcieistniejącemiędzyroszczącąsobieprawodouniwersalizacji
własnychwartościestetycznychawangardąaantropologiąsztuki,któraodczasówBoasapodkreślałakonieczność
znajomościlokalnegokontekstu.Kwestionowanowięczawłaszczenieprzezkuratorówwystawyprac,którenietylkonie
powstaływcelueksponowaniaichwgalerii,jakawangardowedziełasztuki,aleteżtrafiłydozachodnichkolekcji
wefekciekolonialnejprzemocy.Podważanorównieżłączeniewjednąkategorię„sztukiprymitywnej”obiektówtak
odległychodsiebiejakfiguryzNowejGwinei,Zambii,Zairu,WyspyWielkanocnejczyArktyki,którychjedyną
wspólnącechąbyłoto,żepochodziły„spozaZachodu”;Dantonazywałtępraktykęwprost„kulturowym
imperializmem”135.
Wkontekściezmian,któreodczasuodkryciasztukiprymitywnejprzezawangardęzaszływsamejantropologii,atakże
przemian,jakimuległwmiędzyczasieświatspołeczny,anachronizmpodejściakuratorówwystawyorazreakcyjny
modernizmtekstuRubina136wjejkatalogubyłuderzający.Wszak„potomkowieludziwykonującychrzeczy,które
naprzełomieXIXiXXwiekuwParyżustałysię«sztukąprymitywną»,todziśalboelitypaństwnarodowych,alboich
obywatele”137,awantropologiidawnojużporzuconouniwersalizującąnarracjępostępuiewolucjonizm.Konieczność
konfrontacjizglobalizującymsięświatem,wktórymtrudnobadaćniewielkielokalnespołecznościjakozamknięte
całości(copostulowałrelatywizmkulturowy,któryzająłmiejsceewolucjonizmujakodominującawantropologiiteoria
ozróżnicowaniuludzkiegoświata),atakżezwrotlingwistycznyipoststrukturalizmwhumanistycesprawiły,
żewczasie,gdyRubiniVarnedoeprzygotowywaliswojąwystawę,wantropologiigłównymnurtemmetodologicznych
rozważańbyłarefleksjanadpraktykamireprezentacjiorazkrytykasubstancjalnegotraktowaniapojęcia
kultury138.WedługkrytycznejocenyDantowystawaprowadziłado„potrójnegonieporozumienia:popierwszeopierała
sięnaniezrozumieniusztukiprymitywnej,następnie–niezrozumieniusztukinowoczesnejiwkońcu–niezrozumieniu
zachodzącychmiędzynimizwiązków”139.Związkomtym,zperspektywycałkowicieodmiennejniżkuratorzy,James
CliffordpoświęciłzainspirowanyniąartykułHistorieplemiennościinowoczesności140,którywpisałrefleksjęnad
powiązaniamietnografiiisztukiwtoczącąsięwantropologiidyskusjęostaniedyscypliny,jejmetodachbadania
isposobachkonstruowaniareprezentacji.
SZTUKA,KTÓRAPOTRZEBUJEPRZYMIOTNIKA
Dopókiakademickikanonartystycznypozostawałwmocy,obrazynaszkle,któremieszkańcywsiwieszaliwswoich
