Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.4.Triumfującepaństwo
45
nieuwzględniałjużniemalżadnychograniczeńigotówbyłpodjąćwszelkieśrodki,
bylewzmocnićKrólestwoPrus,apotemnnarodowecesarstwo”45.
Jednak,jakzauważam.in.OttoPflantze,pytanie,czyBismarckkierowałsię
ściślepojętymnacjonalizmem,pozostajekwestiądyskusyjną46.Kutakiemuza-
kwalifikowaniudoktrynyiduchauprawianejprzezżelaznegokanclerzapolityki
skłanialisięjużnajwcześniejsibadaczetegoproblemuwsamychNiemczech47.
Wpóźniejszymokresiecorazczęściejodrzucanointerpretacjęjegodziałań
wduchukonserwatyzmu,aletastrictenacjonalistycznabyłabytakżeniedo
końcausprawiedliwiona.MariuszKopczyński,niebezpowoduprzytaczającko-
respondencjęBismarckazLeopoldemvonGerlachem,zwracauwagę,żekanclerz
byłzagorzałymkrytykiemzasadylegitymizmumonarszego.ZdaniemBismarcka
legitymiściniezauważalizmiennościświata,którywdanejepocecharakteryzuje
sięokreślonymładem,aleniezachowujegonawieczność48.
Kopczyńskizwracauwagęnajeszczeinnyfundamentalnyaspektdoktryny
Bismarcka–jejzakorzenieniewdialoguzbonapartyzmem.Kanclerzbezogró-
dekstwierdzałprzecież,żeprawdziwymwinowajcąrewolucjifrancuskiejbył
domBurbonów,którypoprzezabsolutyzmLudwikaXIV
,niegodziwośćregencji
iLudwikaXV
,wreszcieprzezsłabośćLudwikaXVI,któryprzyjąłkonstytucję,bar-
dziejzasłużyłsiędlaprzewrotuniżNapoleonI.Prawdziwieniebezpiecznybyłby
takżebonapartyzmwspartyosakralnylegitymizmkrólów
49
.NapoleonIIIjednak,
mimożezachowujesięjakmonarcha,legitymizacjiteologicznejjestpozbawiony,
ponieważwspierasięnatrzechkonstytucyjnychprzesłankach:antylegitymizmie
(czylinrządachnajlepszego”
,alenieuprawnionegopoprzezporządeksukcesji),
monarchizmiecesarskimorazplebiscytaryzmie,czylinnarodowo-rewolucyjnym
mechanizmielegitymującym”50.
Trudnoniezgodzićsięzpoglądem,żeBismarck,wnikliwyobserwator,starał
sięwykorzystaćwzorzec,jakistanowiłodlaniegoodnowionecesarstwofrancu-
skie,wgruncierzeczybowiemtraktowałzasadęmonarchii,atymbardziejlegity-
mizmu,czystoinstrumentalnieipoważałtakdługotylko,jakbyłomuwygodnie.
45
SzlachtaBogdan,op.cit.,s.113.
46
PflanzeOtto,BismarckandGermanNationalism,nTheAmericanHistoricalReview”
Vol.60,1955,No.3,s.548.
47
Zob.:FriedjungFriedrich,DieKampfumdieVorherrschaftinDeutschland,1859bis1866,
Bd.1,Cotta,Stuttgart1916,s.141;BrandenburgErich,DieReichsgründung,Bd.2,Quelle
&Meyer
,Leipzig1922,s.30nn.
48
KopczyńskiMariusz,OttovonBismarck-Schönhausen–pruskikonserwatystaczynie-
mieckinacjonalista?,[w:]Nacjonalizmakonserwatyzmimonarchizm.ActionFrançaiseijej
promieniowanie,podred.JackaBartyzelaiDariuszaGóry-Szopińskiego,Wydawnictwo
AdamMarszałek,Toruń2011,s.323.
49
BismarckOttovon,GedankenUndErinnerungen,Cotta,Stuttgart–Berlin1922,s.204.
50
KopczyńskiMariusz,op.cit.,s.332.
