Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
XLVIII
PiotrLaskowski
BorowojpodkreśliłznaczenieFilozofiinędzyProudhonadlajegoanar-
chistycznegorozwoju.Listten,napisanywstyczniu1926roku,jest
zresztązajmującymświadectwemanarchistycznychzainteresowańOr-
setti76.Stanowionkomentarzdoniedawnoopublikowanejksiążki
NettlauaDerVorfrühlingderAnarchie77.Orsettiuzupełniabiblio-
grafię,dającdowódniezwykłegooczytaniawliteraturzedotyczącej
anarchizmu.Zaznacza,żewzwiązkuzeswoimipracamijestdosyć
dobrzezorientowanawostatnichfrancuskichpracachpoświęconych
Proudhonowi.Wreszciezwracauwagęnacharakterystycznąsprzecz-
nośćwtekścieNettlaua—nastronie135napisałon,żeProudhon
„atakowałwszystkichdookoła”,na143zaś:„Proudhonniekierował
swoichatakówprzeciwkoosobom”.Sprzecznośćwistociejestpozorna
—pierwszycytatdotyczypolemikteoretycznychzinnymisocjalistami,
drugizaśpraktykirewolucyjnej.Zarazemznaczącyjestfakt,żeuwa-
gęOrsettiprzykułozdanie,mówiąceotym,żeProudhonniewalczył
przeciwko„osobom”.
NiedziwiwięcuOrsetticałkowitybrakzainteresowaniaBa-
kuninemijegodziedzictwem—anarchistycznyminsurekcjonizmem.
Owszem,możnawjejdecyzji,byzrezygnowaćznależnejjejczęści
spadku,dopatrywaćsięrealizacjiBakuninowskiegopostulatuzniesie-
niaprawadziedziczenia7;,alewkwestiachpodstawowychniezgoda
jestnieusuwalna.Bakunin,jakzobaczymy,możedostrzegaćpewne
waloryspółdzielczości,alewżadnymrazieniewierzywrewolucjęko-
operatyw.Jakomłodyheglistazasłynąłfrazą:„radośćniszczeniajest
zarazemradościątworzenia”—inigdyniewyzbyłsięprzekonania
okoniecznościrewolucyjnejnegacji,zerwania,któremiałobydopiero
otworzyćpoledlatwórczejwielości79.
76ListznajdujesięwzbiorachInternationalInstituteofSocialHistorywAmsterda-
mie,MaxNettlauPapers,teczka922.
77MaxNettlau,DerVorfrühlingderAnarchie,DerSyndykalist,Berlin1925.
7;WpracydoktorskiejOrsettizsympatiąomawiaprojektprogresjipotrąceńspad-
79Por.JanuszDobieszewski,MichaiłBakunin—teoriarewolucyjnajakofilozofia
negacji,„EdukacjaFilozoficzna”1989,nr8,s.109-127;por.teżPiotrLaskowski,Nega-
cjairóżnica—myślBakuninaawspółczesnawłoskafilozofiapolityczna,„Nowa
Krytyka”2013,nr30-31,s.171-193.
