Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
arsdictaminis
Kolejnehasła,wktórychautorwyliczaiopisujegatunki(speciesdictaminum),
świadcząonieprzystawalnościtejszerokiej,wstępnejdefinicjidoograniczo-
negowpraktycepojęciadyktamenu,rozumianegowyłączniejakodokument
orazlist.
FormułowanewPolscewXVw.definicjedyktamenupozostawaływięcpod
widocznymwpływemdawniejszych,obiegowychujęć,powtarzanych(wroz-
maitychwariantach)przezteoretykówwłoskich,francuskich,niemieckich
orazczeskich.Wprzytoczonychdefinicjachuderzaprzedewszystkimchwiej-
nośćterminologiczna,wynikającaznieostrościgłównychnazworazodpowia-
dającychimpojęć.Dictamen-totyle,colitteralisedicio,oratiopoetica,carmen,
ediciocarminisprosaicaautmetrica,także-epistolaartificiosa.Obserwuje-
my,jakpolscyteoretycyzmagająsięzzasobempojęciowymodziedziczonym
potradycjinietylkoarsdictaminis,aleteżretorykiipoetyki,niezbytsprawnie
radzącsobiezowymbagażem.Wrezultaciezakrespojęciadictamenpodle-
ga-wichujęciu-niecosztucznemurozszerzeniuinieprzylegadonastępują-
cychpodefinicjachczystopraktycystycznychwykładówszczegółowychreguł
iprzepisów,dotyczącychzasadukładanialistu(epistola)orazdokumentu(do-
cumentum,privilegium)-zwyraźnymuprzywilejowaniemlistu.
KOMPOZYCJAISTYL
▶
Częściorazsposobystylistycznegoopracowaniadyktamenustanowiłyistotny
przedmiotzainteresowaniapolskichteoretyków.Ichpodstawowymzadaniem
byłoprzecieżformułowaniezasadukładaniatekstówkancelaryjnych,zbiera-
niegotowychwzorówepistolograficznych,anastępnie-przekazywaniekan-
celistombądźstudentomwiedzyoregułachkomponowaniaurzędowychpism
orazwpajanieimumiejętnościstylistycznych.
WkrakowskiejArsdictaminisz1.połowyXVw.(→Arsdictaminis,tzw.Reto-
rykakrakowska)powstępnejdefinicjidyktamenu(dzielącegosię,jakpamię-
tamy,naepistolaorazprivilegium),następowałyrozważanianatematukładu
treścilistu.Dyktamenskładasięzpięciuczęści:wstępnegopozdrowienia(salu-
tatio),wstępu(exordium),opowiadania(narratio),prośby(petitio)orazzakoń-
czenia(conclusio).
Wymienioneczęścizostałynastępniezdefiniowaneipoparteodpowiedni-
miprzykładami.Osalutacjiczytamy,żejestonanoznajmieniemuczućoso-
bynadawcywzględemosobyodbiorcylistu,stosowniedozasługniekiedyobu
tychosób,aniekiedy-jednejznich”(tuidalejprzeł.D.Gackawgwyd.B.Ula-
nowskiego,1888).
Exordium,czylidrugaczęśćlistu,maprzygotowaćnumysłsłuchającegodo
uczynienialubzaniechaniaczegoś,przypomocypowszechnieznanegopo-
wiedzenia,którepóźniejzostanierozwinięte”
.Exordiumpowinnonodnosić
siędocałegomateriałualbodojegonajwiększejczęści.Jeślibowiemprzed-
miotemdyktamenujestprośba,dyktatorpowinienzdawaćsobiesprawę,
jakimpowszechnieznanymistosownymdoniejpowiedzeniemmo-
żeówprzedmiotwzmocnić”
.Dobrzejestznaleźćjakieśnpowszechniezna-
nepowiedzenie”alboprzysłowie(proverbium)odpowiedniedoprzedmiotu
irozwinąćjewewstępie.
Narracjajestnoznajmieniemalbopoświadczeniemrzeczydokonanejlub
jakbydokonanej”
.
64
