Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
arsdictaminis
Zdwukolejnychczęścidyktamenu:petitioiconclusio,pierwszajestnubieganiem
sięorzecz,którąchcesiępozyskać”;druga-nostatniączęściądyktamenu,sam
dyktamenzamykającą,alboprzyniedostatkumateriału-poszerzającągo”
.
Salutacja(zarównowomawianymrękopisie,jakiwwiększościtraktatówob-
cychorazukładanychwkraju)byłazzasadynajszerzejinajwnikliwiejomawianą
częściądyktamenu.Jejformazależałaodusytuowanianadawcywobecadresata
listu,tozaświązałosięściślezestanemspołecznymobuuczestnikówaktukomu-
nikacji.Następowałyzatemdalejrozważanianatemathierarchicznejstruktury
zbiorowościludzkiej.Wkreślonejtakwizjispołeczeństwanakładałysięnasiebie
dwatypypodziału:pierwszy,dwuczęściowy,zakładałpodstawowąodmienność
stanuduchownego(ordoclericalis,gradusspiritualis)odlaików(ordolaicalis,gra-
dussecularis).Drugi,triadyczny,prowadziłdowyodrębnieniawkażdejztychka-
tegoriitrzechstanów(status,gradus):wysokiego(supremus,summus,excellens),
średniego(mediocris,medius)orazniskiego(humilis,infimus).
Odusytuowaniaadresatanatejswoistejmapiespołecznejzależałtonsa-
lutacjiorazdobórużywanychwniejokreśleń:królmusiałwięcbyćprecla-
rus,illustris,magnificus,potens;urzędnikziemskinobilis,egregius;rycerz
strenuus,fortis,członekrodzinylubprzyjacielcarus,carissimus,amandus,
dilectusitd.
Usytuowanienadawcylistuwobecadresata(niskidoniskiego,dośredniego,
dowysokiego;średnidoniskiego,dośredniego,awięcrównegosobie,dowy-
sokiego;wysokidowysokiego,średniegolubniskiego)decydowałonietylko
otytulaturzeitoniesalutacji,alewogólnościostrukturzeistyluwypowiedzi
epistolarnej.Znakreślonychtumigawkoworelacjiwynikałaformastylistycz-
nawstępu(exordium),służącegozzałożeniazjednaniuprzychylności(captatio
benevolentiae),atakżeujęciestylowenarratio,czyliprzedstawieniaprzebiegu
zdarzeńwduchuprzyjaznymlubwrogimdlaosób,októrychsięopowia-
da,awreszcie-sposóbwypowiedziznamiennydlapozostałychczęścilistu,
zwłaszczadlazakończenia(conclusio).
Trójstopniowahierarchizacjastanowaosóbuczestniczącychwakciekomu-
nikacjiepistolarnejłatwoiwsposóbdośćoczywistysprzyjałarozwarstwieniu
stylu,któregozasady,wywodzącesięzretorykistarożytnej,ulegającestopnio-
woreinterpretacji,odgrywałyistotnąrolęwśredniowiecznejestetycejęzyko-
wegokształtowaniatekstupisanego.Styllistubyłwięcpoddawanyzasadom
wynikającymztypologiiwedługzasadtzw.trzechstylów(→generadicendi).
Nawiązaniadoteoriitrzechstylów(generadicendi),wywodzącejsięzretoryki,
aletraktowanejjakouniwersalnazasadastylistyczna,odnoszonatakżedopo-
ezjiirozwijanarównieżwpoetriachśredniowiecznych,niebyłyjedynympo-
mostemłączącymówcześnieteoriępoezjiiprozy.Drugą,niezmiernieważną
płaszczyznęwspólnotytworzyłaestetykaozdobności(→ornatusdifficilis/or-
natusfacilis),ukształtowana,jakjużwiemy,wpoetriachXII-XIIIw.,alewPol-
scepodlegającateoretyzacjidopierowpiętnastowiecznych,rodzimychtrakta-
tachzzakresuarsdictaminis.
Wtraktatachpolskiegopochodzenia,podobniejakwichzachodnichwzorach
iźródłach,opisynkolorówsłów”inkolorówmyśli”
,koncentrowałysięgłów-
nienantrudnejozdobności”(ornatusdifficilis)orazeksponowanejtampoetyce
65
