Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.1.Nowaepokawhistoriiludzkości
Wydajesiępewnymparadoksem,żeprzytejgloryfikacjinaturyoświece-
niowimyślicielezazwyczajpochwalalipostęp.Takjednakniejest.Tym,co
godzisprzeczność,jestrozum-będącynaturalnązdolnościączłowieka
iumożliwiającymustworzenieidealnegospołeczeństwa,któreniegodziłoby
wjegonaturalnąkondycję.Ambicjąwieluoświeceniowychfilozofówbyło
radykalnezreformowaniespołeczeństwawtymduchu.Nawettakniechętny
społeczeństwujakotakiemuRousseaubyłzdania,żestannatury4dasiędo
pewnegostopniaodtworzyć,jeżeliludzieprzestanąbyćzależnijednioddru-
gich,azacznąpodlegaćbezosobowemuprawu(Rousseau,2007).Chociaż
pomysłynatakiespołeczeństwobyłydaleceniekonkretne,tooświeceniowym
myślicielomniebrakowałowiarywto,żeudasięjestworzyć.Oświecenieto
epokawielkiegooptymizmuiwiarywlepsząprzyszłość.
Łatwodziśzauważyć,żewielezoświeceniowychzałożeńczypostulatów
byłonaiwnych,potencjalnieniebezpiecznychalbozgruntufałszywych,po-
cząwszyodKantowskiegowezwaniaSapereaude!Powstałapóźniejsocjolo-
giadowiodła,żepojedynczajednostka,nieumiejscowionawspołecznym
świecie,niczegoniemożeosiągnąćinawettakiekategorie,jakrozumiodwa-
gawgruncierzeczywytworemspołecznym(Zybertowicz,2015b).Tak
wielbionyprzeztuzówoświecenianstannatury”równieżokazałsięmrzonką,
gdyżopisywaneprzezpsychologięprzypadkitzw.dzikichdziecidorastają-
cychpozaludzkimspołeczeństwemdowodzą,żeczłowiekpozbawionyspo-
łecznegowpływuniedysponujeżadnymitypowoludzkimikompetencjami:
niepotrafiposługiwaćsięmową,niemażadnejwiedzyoświecie,nieprzeja-
wiaprawieżadnychoznakmoralności,niemanawetpoczuciawłasnejtożsa-
mości(por.Sztompka,2003,s.446).Wreszcie,ostatecznyciosmitowinstanu
natury”zadałapsychologiaewolucyjna,któradowiodła,żeczłowiekjestze
względunawarunkiewolucjiswojegogatunkuprzystosowanydożycia
wszerszychspołecznościach(por.Buss,2001,s.279-390;Szacka,2003,
s.57-71).Wielewskazujezaśnato,żennaturalna”,czylibędącąwytworem
ewolucjimoralnośćsprowadzasiędonakazuwspieranianswoich”iumiarko-
waniawewspieraniunobcych”,aniejednokrotniewręczdonakazuaktywne-
goszkodzeniaim(por.Ryszkiewicz,2014).
Zakwestionowanyzostałtakżekolejnyoświeceniowyideał,czylipostęp.
WXXw.stałsięonkategoriąconajmniejdwuznacznąiniemalwstydliwie
usuwanązesłownikanaukspołecznych(por.Nisbet,1980).Okazałosię,że
4
Ównstannaturalny”niejestuRousseauaniuinnychfilozofówposługującychsiętym
pojęciem(np.ThomasaHobbesa,JohnaLocke’a)utożsamianyzżadnymokresemhistorycz-
nym.Toraczejeksperymentmyślowymającypokazać,czymjestwładzalub-mówiącszerzej
-porządekspołeczny,przezopissytuacji,jakabyhipotetycznieistniała,gdybyichniebyło.
21