Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
22
1.Społeczeństwowprocesieintensywnychzmian
przyszłość,októrejoświeceniowifilozofowiemielitakoptymistycznewy-
obrażenie,tonietylkobezwątpieniadoniosłeosiągnięcianaukoweitech-
niczne,lecztakżetotalitaryzm,wojny,ludobójstwo,terror,szowinizm,nędza,
wyzyskitd.Cowięcej,niejednokrotniewłaśniepodsztandaramipostępu
działałyzbrodniczesystemy.Ideeoświecenioweobwiniasięzresztączęsto
oinspirowanieniebezpiecznychideologii,zwłaszczakomunistycznej.Istot-
nie,totalitaryzmradzieckimiałwsobiewyraźnąkomponentęoświeceniową,
ale-jakzauważaMarcinKról(1998,s.51)-niemożnaobwiniaćdziadówza
to,cozichpoglądamiuczyniąwnuki.
Niezależnieodtego,jakocenianajestmyśloświecenia,trzebajednakza-
uważyć,żezaważyłaonawzasadniczymstopniunaobraziekształtującejsię
wXIXw.epokinowoczesności(zresztąambiwalentnaocenabilansutejepoki
jestczęstoodzwierciedleniemniejednoznacznejocenydorobkuoświecenia).
Unowoczesnychmyślicieli,filozofów,obserwatorówżyciaspołecznego,
atakżeupierwszychprzedstawicielipowstającejwtymczasiesocjologii
możnadostrzecróżnewątkizawartewmyślioświeceniowej.Wyraźnywpływ
oświeceniawidaćwkształtującymsięwówczaspozytywizmiezjegoapote-
oząracjonalnościinaukijakoźródławiedzypewnej,niechęciądometafizyki,
optymizmemiprogramemstworzeniaidealnegospołeczeństwananauko-
wychpodstawach.Inspiracjądlapowstaniaakademickiejsocjologiibyła
zresztąambicjaudzieleniaracjonalnejinaukowej(AugustComtepowiedział-
byzapewne-npozytywnej”)odpowiedzinapytaniapojawiającesięnaskutek
zachodzącychprzemian.
Świadomośćprzełomubyławówczaswśróduczonychogromna.Wielu
socjologówwXIXw.próbowałoopisaćprzyszłespołeczeństwo,koncentru-
jącsięnacharakterystycznychdlaniegocechach,najczęściejprzeciwstawia-
jącjeprzemijającemuporządkowi.Stądpopularnośćdychotomicznychmo-
deliopisującychstaryinowyświatspołeczny,zktórychnajbardziejznaneto:
społeczeństwomilitarneiindustrialne(HerbertSpencer),społeczeństwotra-
dycyjno-agrarneikapitalistyczne(MaxWeber),wspólnotaispołeczeństwo
(stowarzyszenie)jakodominującemodelezbiorowościspołecznychwdaw-
nyminowymporządku(FerdinandTönnies),solidarnośćmechanicznaior-
ganicznajakosposobyuporządkowaniaspołecznegodawniejiobecnie(Emi-
leDurkheim).Autorzytychkoncepcjiróżnierozkładaliakcenty,odmiennie
teżocenialifaktzachodzącejzmiany,alebylizwyklezgodnicodocech,
którestanowiąoistocienowejepoki.Zwyklepojawiałysiętamideebędące
dalekimpokłosiemmyślioświeceniowej,takiejakwolnośćjednostki,racjo-
nalność,równośćwobecprawa,atakżegospodarkakapitalistyczna,która
wgruncierzeczymogłastaćsiędominującymsystememekonomicznym