Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
wnimśmierćżonyizarazemostrzegaprzyjacielaprzedpotępianiemwszystkichko-
biet.KreśliprzytymwzorzecmieszkankiNipu,niewiastyzwiązanejznaturą,stro-
niącejodżyciaspołecznego,dlaktórejnajwiększąwartościąjestniewinność19.Obraz
tenstanowioczywistąprzeciwwagędlamodelusalonowegoikosmopolitycznego,na
którykrytyczniepatrzyłtakżeautorutopijnejpowieści.Zarazem,jakpiszeCzarto-
ryski:n[ś]kobietaniepowinnasięprzykażdejokazjizrozumemswoimwydawać;
owszempowinnagotaićiwpostępkachswoichokazywaćtylkoniewinność,duszę
prostą,otwartąipewnąinteresującąbojaźń”20.Tennakazukrywaniakobiecejwiedzy
byłznanyjużwepocesaskiej,alejegopopularnośćrozwinęłasięnaprzełomiewieków
XVIIIiXIX21.NiestworzyłwięcCzartoryskidziełaozaletachkobiecejniezależności,
przeciwnie–wzórkobietyinspirowanyrussoizmemstanowiłzagrożeniedlapowolnie
postępującejemancypacji(oczymwiemychociażbyzlekturyZofiiautorstwafilozofa
zGenewy).JakpiszeBożenaPopiołek:
Paradoksalniewiększośćkobietprzyjmowałopoglądyswoichmężównatematograniczonychmożli-
wościintelektualnychwłasnejpłcibądźkoniecznościpodporządkowaniasięmęskiejwoli.Kiedywreszcie
wXVIIw.podwpływemfrancuskichsawantekzaczęłykiełkowaćpostawyemancypacyjne,uznające,iż
nkobieta,jakoistotaracjonalnaiodpowiedzialnajestrówniewolnajakmężczyzna”,zadziałałaautocenzu-
ra,któranakazywałakobietom-intelektualistkomukrywaćswojąwiedzę,jakkalectwo22.
Podkreślanaażdoprzesadypokoraiskromność,pomimodowartościowanianie-
wiastynapoluuczuć(jakmatomiejsceuCzartoryskiego),byłaistotnąprzeszkodą
wrozwojukobiecejhistoriiliteraturypolskiej.
DowartościowaniekobietywpodobnymdoCzartoryskiegosystemieestetycznym
znajdziemyrównieżuFranciszkaSalezegoJezierskiego(1740–1791)wjegozbiorze
Niektórewyrazyporządkiemabecadłazebraneistosownymidorzeczyuwagamiobja-
śnione(1791Warszawa).Hasłonkobiety”składasięzkilkuncharakterów”nawzór
modeluLeBruyèra,ukrytychzaimionamiantycznychniewiast(m.in.Aspazji,Mela-
niiiFlawii),którychcechąwspólnąjestchęćpodobaniasięmężczyznomiwrodzona
kokieteria.Zarazemautor,katolickiduchowny,zauważył,że:
[ś]Mężczyzna,PanwidomegoświataprawdziwyNamiestnikStwórcy,mającwmocyswojejistanowie-
nie,iużycieprawa,zdajesięjakbypokrzywdziłpłećżeńską,całebrzemięwstyduzwalajączjednejpołowy
rodzajuludzkiego,aobciążającdrugą,lubosprawiedliwośćmoralnawtejmierzepowinnasiędomagać
równości.Uciążliwieniewiastaokrytapowinnościamiskromności,obowiązkiwarunkowewstydu,mabez
stosunkudopotrzebswojegojestestwa,stworzonadokochania,będącipomocą,izamiaremrozkoszy,nie
godzisięjejpowiedzieć,żekochaalbożesięjejtenmężczyznapodoba,loswięcdlaniejwtaksmutnej
dostałsiędoli,abyodpowiadałanazapytanie,gdyktozniąotymmówićbędzie,jednawięcpołowa
19A.K.Czartoryski,ListMikołajaDoświadczyńskiegopisanydoTeodoraWeichardtadoTulczynaradząc
Jemu,abysięożeniłzNipuanką,b.m.w.,1787,s.12.
20Tamże,s.15.
21B.Popiołek,dz.cyt.,s.185.
22M.cyt.
~28~
