Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ZygmuntGloger
PolskaiLitwa
(fragmenty)
DziśzestanowiskapojęćnacjonalistycznychXXwiekupotępiaćdawnąstarszyznęlitewską,żeprzyjmującwiaręChrystusowąioświatę
zEuropy,przeniosłakulturępolskąnadwłasnetradycjewyklętegobałwochwalstwaigrubejciemnoty,byłobyprostymabsurdem.
Starszyznatawyzwalającasięprzypomocyswobódpolskichspodciężkiejniewoliwłasnychksiążąt,pełnanadzieiwzbawienieduszy,
któreprzynosiłajejwiaranarodupolskiego,puszczającegoszlachetniewniepamięćtrzywiekikrzywddoznawanychodLitwy,musiała
ztrwogąspoglądaćwewłasnąprzeszłośćizżądząjejzatarcia.Przyszłośćotwierałasięprzedniąszeroka.WielkieKsięstwozaczęłosię
zczasemrządzićisądzićoddzielnymstatutem(bardzonaswójczasrozumnym),awyłącznieprzezwłasnychobywateliułożonym.Miało
oddzielnyswójskarb,swojewojsko,zjazdyprawodawcze,trybunałidygnitarzy,zwiększąswobodąobieranianiektórychniżsamaKorona
usiebieizliczniejsząniżwKoroniehierarchiąobieralnychurzędnikówziemskich.Wszystkieszkołynależałydoduchowieństwalitewskiego,
którenauczałownich,czegochciałoijakchciało.Ajeżelirozkwitaławtymkrajubujniekulturapolska,topoczęściidlatego,żeszerzyli
jąniePolacy,niekoroniarze,alesamiobywateleWielkiegoKsięstwa,żePolskanigdyniczegoprzymusemLitwienienarzucała.Nie
narzucałazaśchoćbydlatejprzyczyny,żenieposiadaładotegożadnychśrodkówaninarzędzi,bowszystkiewładzedzierżyło
niepodzielniewewłasnejdłonisamoWielkieKsięstwoLitewskie.Cóżnp.byliwinnitemuPolacy,żezakonBazyliańskinaRusilitewskiej,
zmiejscowegożywiołuwyłączniezłożonyiodKoronywniczymniezależny,byłnajgorliwszymkrzewicielempolskości!Kulturępolską
naLitwieprzyjęliirozwinęliprzedewszystkimsamiLitwini,wniczymniezawiśliodKorony,auczynilitodlawłasnegodobrze
zrozumia​negointeresu,żebynależećdowielkiegonaroduzcywilizacjązachodniąidoświataeuropejsko-katolickiego.
WskazaliśmyjedynywdziejachswojąpodniosłościącharakterodwetupolskiegozatrzywiekikrwawegosąsiedztwazplemionamiLitwy
bałwochwalczej.NatenodwetodpowiadająnamdzisiejsinarodowcyLitwyetnograficznejwnastępnychsłowach,przytoczonychprzez
p.JózefaHerbaczewskiegonas.62jegobroszury„OdrodzenieLitwywobecideipolskiej”20:„Wy(tj.Polacy)jesteściegrabarzami
wyzwolenianaszego.Walczącwobronieegoizmuswego,niechcecienaswspieraćwokrutnejwalce,jenowciążlamentujeciejakosowy
wnoczaduszną,żemyniechcemyuznaćegoizmuwaszegozaprawdę.Zasłoniliścieobliczaswojemaskamipogardy,mniemając,
żetąbroniąnaszwalczyćzdołacie(?)Otowiedzcie,żemyzdzieramytewaszepodłemaskiikażemywamśmiałospojrzećwoczynarodu
litewskiego!Drżyjcie,boujrzycieklątwęwaszą!...”,icóżnatoodpowiedzieć?Przedewszystkimniepotrzebaaniirytowaćsię,ani
polemizować,aleszczerzeżyczyćzacietrzewionymmłodzieńcom,abywyroślinadojrzałychmężówswegonarodu,uczącsięprzede
wszystkimhistorii,októrejalbożadnegoniemająpojęcia,albobardzozmąconefałszamitendencyjnychpodręczników.Jeżelidojrzeją,
wtedypojmą,żejakświętymobowiązkiemkażdegozrodzonegozrodziców,mówiącychpolitewsku,Litwina–jestpielęgnowaniemowy
iliteraturylitewskiej,takrównieświętymobowiązkiemkażdegodzieckazrodzicówmówiącychpopolsku–jestwiernainajgorliwsza
służbadlakulturypolskiej,azbrodniąlubidiotyzmemjejzaprzaństwo.
Wzakończeniutychkilkuwspomnieńhistorycznychnadmienićwypada,żewyżejopisanestosunkiPolskizLitwązadobyPiastów
pozostawiłyposobiebardzoznamiennepamiątki.DonichnależałjeszczewXVwiekuzupełnybrakludnościchłopskiejnabardzoniegdyś
ludnymMazowszuwschodnim,byłaonabowiemdoszczętnieuprowadzonawgłąbLitwy.Drugąpośredniąpamiątkąjestniezmiernaliczba
drobnejszlachtymazowieckiejipodlaskiej,któradziśstanowiwgub.ŁomżyńskiejizachodnichpowiatachGrodzieńskiejokołopołową
ludnościpolskiej,awSiedleckiejiPłockiejokołoczęśćczwartą.GdybowiempopojmanymprzezLitwinówludziepiastowskim,zostawały
pustkowia,każdykmieć,zmuszonydosłużbyrycerskiejwobecciągłychnajazdów,zostawałprzeztęsłużbęszlachcicemksiążąt
mazowieckich,arozmnażałsięszybko,otrzymującznadaniatychksiążątpusteziemienadNarwią,Biebrzą,BugiemiNurcem.Ale
najważniejsząpamiątkątychdziejówjestsamdzisiejszyetnograficznynaródlitewski,któryskutkiempochłonięciatakznacznejczęściludu
polskiegoizmieszaniakrwilitewskiejzpolską,posiadadziśwswoimjęzykutrzeciączęśćwyrazówpolskichzlitewszczonych,
aniewątpliwienieposiadaanijednego„Litwina”oczystejkrwilitewskiej,czegodowodemjestwyglądfizjologicznytegoludu,nie
różniącegosięantropologicznieiwwyrazietwarzyodprzeciętnejludnościpolskiej.Dzisiejsinarodowcylitewscymogąwjęzykuswoim
literackimwielezbojkotowaćpolszczyzny,alecodokrwi,tojużchybanieznajdąnatożadnegosposobu,przedsięwziąwszyswąakcję
dezynfekcyjnąosiedemwiekówzapóźno.
Źródło:Z.Gloger,
PolskaiLitwa
,„TygodnikIlustrowany”1905,nr34z26VIII,s.626.