Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
dozysku.Protestanckafilozofiapracyeksponowałaobowiązkowość,pracowitość,odpowiedzialność,
uczciwość,prawdomównośćorazoszczędność.Lansowałatakżeekonomiczno-moralnyaspektpracy.
Wmyślprotestanckiejfilozofiipracynależało„modlićsięipracować”nachwałęBoga(Ostrowska
2017:146).
Wepoceindustrialnejpojawiłosięrozróżnienienapracęprodukcyjnąinieprodukcyjną.Natym
rozróżnieniudwajnajwięksiteoretycypracy:AdamSmithiKarolMarks,oparlicałąstrukturę
argumentacji.Powodemwzrosturangipracywepocenowożytnej,piszeArendt:
[...]byławłaśniejej„produkcyjność”izpozorubluźnierczamyślMarksa,żepraca(anieBóg)stworzyłaczłowieka,lub
żepraca(anierozum)odróżniaczłowiekaodinnychzwierząt.PonadtoobajSmithiMarkslekceważylipracęnieprodukcyjną
jakopasożytniczą.Pogardadlapracywteoriistarożytnejprzeistoczyłasięwgloryfikacjępracywteoriinowożytnej[...].Nagłe,
spektakularnewyniesieniepracyzpozycjinajniższej,najbardziejpogardzanej,nanajwyższą,zyskanieprzezniąrangi,jaką
mająnajbardziejszanowaneludzkieczynności,zaczęłosięuLocke’a,któryodkrył,żepracajestźródłemwszelkiejwłasności.
KontynuowałjeAdamSmith,zapewniając,żepracajestźródłembogactwa,punktkulminacyjnyosiągnęłozaśw„systemie
pracy”Marksa,gdziepracastałasięźródłemwszelkiejproduktywnościiwyrazemprawdziwegoczłowieczeństwa.Przezcałą
trójkępracauważanabyłazanajwyższązdolnośćludzkąświatotwórczą(Arendt2011:95–96,112).
Wkształtowaniuspołeczeństwapracownikówwewczesnymkapitalizmiedużąrolęodegrałaetyka
pracy.ZygmuntBauman,analizującideęetykipracy,zauważa,że
[...]jesttojedennakazzdwiemajawnymiprzesłankamiidwomacichymizałożeniami.Pierwszaprzesłankazakłada,
żeczłowiekwceluotrzymaniaczegośmusirobićcoś,coinniuznajązacenneiwartezapłaty;niema„darmowychobiadów”,
zawszemamydoczynieniaz
quidproquo
,cośzacoś.Drugajawnaprzesłankazakłada,żezadowolenieztego,cosięjuż
posiadło,icieszeniesię,żemasięraczejmniejniżwięcej,jestniewłaściwe,moralnieszkodliweiniemądre.Zaprzestanie
wysiłkujestczymśniegodnyminierozsądnym,aodpoczynekurągaludzkiejgodności,chybażeczłowiekodpoczywapoto,
abyjeszczebardziejpracować.Pracatowartośćsamawsobie,działanieszlachetneiuszlachetniające.Nakazbrzmi:musisz
iśćdopracy,nawetjeżeliniepojmujesz,cotakiegomożecionadać,czegobyśjużniemiał,musisziśćdopracy,nawetjeśli
nieuważasz,żepotrzebujesztego,comożecionadać.Pracowaćjestrzecządobrą,niepracowaćjestzłem.Cichezałożenie
poleganatym,żewiększośćludzimanasprzedażswojezdolnościdopracy,awręczmożenasiebiezarobić,dokonująctej
sprzedażyiotrzymującwzamianto,nacozasługuje.Pracatonormalnystanwszystkichludzi,niepracowaniejestczymś
nienormalnym.Drugimcichymzałożeniemjestto,żeetykapracyuznajeznaczeniemoralnetylkotakiejpracy,która
mawartośćuznanąprzezinnych,awięcpracy,zaktórąotrzymujesiępłacęczywynagrodzenie,którąmożnasprzedaćiktórą
możnakupić(2006:23–24).
Baumankontynuuje:
[...]odkądetykapracywtargnęładoświadomościeuropejskiejwewczesnejfazieindustrializacji,byprzejawiaćsięwróżnych
formachnakrętejdrodzekunowoczesnościi„modernizacji”,służyławrównejmierzepolitykom,filozofomikaznodziejom
jakowezwanielubusprawiedliwieniedlapróbwykorzenieniazawszelkącenęnawykuunikaniadobrodziejstwapracy
wfabryceorazniechęćdożyciawrytmieustalanymprzezbrygadzistę,zegarimaszynę(2006:24).
Pracamiałabudować„nowywspaniałyświat”.WedługBaumana
[...]pojawieniesięprodukcjifabrycznejpołożyłokresumiłowaniupracyprzezrzemieślnika,któretoumiłowaniepostulowała
„etykapracy”.Moralnakrucjatazapisanajakobataliaowprowadzenieetykipracyalbozaprawadowprowadzenia„zasady
efektywności”byławistociepróbąwskrzeszeniapostawywobecpracytypowejdlaokresuprzedindustrialnegownowych
warunkach,wktórychowapostawastraciłasens(2006:25).
Byłatomoralnakrucjataoodtworzeniewfabrycewwarunkachdyscyplinynarzuconejprzez
właścicielacałkowitegopoświęceniasięwykonywanemuzadaniu.Zatemkrucjataetykipracybyła
bataliąokontrolęipodporządkowanie.Byławalkąowładzę,walkąozmuszanierobotników
doakceptacjiżycia,któreniebyłoaniszlachetne,aniprzyzwoite.Robotnicybyliniechętnidopracy
ponadswojesiły,więcdoetykipracyzgodnejzwymaganiamipracodawcównależałoichwdrożyć.
Wiązałosiętozpowstaniemmachinykapitalistycznejorganizacjipracy,wktórejbyłomiejsce
naprzymusidyscyplinę(Swadźba2001:51–78).Niestetyniekażdymógłpracowaćwtakich
warunkachwfabryce,bowspołeczeństwieżyliinwalidzi,słabi,chorzyistarzyubodzy,ludzie
zbędni.Szukanozatemsposobupozbyciasięichbezryzykadlaspołeczeństwa.Angielskaustawa
oubogich2zlat20.i30.XIXwiekuokreśliła,żepomocdlaludziubogich,nazwanychtakże
„odpadami”i„śmieciami”populacji,mabyćdostępnajedyniewprzytułkach(Bauman2006:35).
Nadejściespołeczeństwaprzemysłowegoorazpojawieniesięetykipracyspowodowało,
żepowszechnezatrudnieniestałosięnormą,wświetlektórejbyciebezpracyjawiłosięjako