Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
58
II.Długietrwanie
Wcześniejszenawołaniaoszacunekdlabliźnichustąpiłymiejscarozpatry-
waniu,kogodotychbliźnichmożnazaliczyć,aktoniezasługujenakatego-
rięfraternité.Mającecharakteryzowaćczłowiekapoczucierówności,począt-
kowopraw,następnietakżewłasności,ewoluowałowróżnych,czasamiza-
dziwiającorozbieżnychkierunkach.Pragnieniejednościprowadziłowręcz
dopostulatówujednoliceniachoćbyubiorów,awskrajnychprzypadkach
dokoniecznościunifikacjipoglądówizachowań.Pogardadladóbrmaterial-
nychwyrażanaprzeznajbardziejradykalnychsankiulotówzderzałasięzod-
miennymstanowiskiembourgeois.Polemsporówstałysię:zakreswolności,
odanarchicznejposterowaną;kategoriakorzystającychzniejpodmiotów;
formyaktywności;definicjapatriotyzmu.65Laickość,przyjętageneralnieza
wymóg,orbitowaławokółreligijnościświadomej,sceptycyzmu,areligijności
czywreszcieateizmu.Stądpomysłypowołaniadożyciareligiisyntetycznej,
naturalnejczypowodzeniedeizmu.Dośćskomplikowanieiwieloaspektowo
rysujesięproblemoświaty.Brakzgodypanowałwtakichkwestiach,jakjej
powszechność,obowiązkowość,szybkośćwprowadzaniaczynawetprzydat-
ność.Chęcirozbijałysięoznikomemożliwościfinansowenieustępowały
brakommerytorycznymiorganizacyjnym.Niektóreprojektygrzeszyłydale-
koposuniętąnaiwnością.Pojawiałysię,choćrzadko,propozycjeumieszcza-
niadzieciwszkołach-internatachczyteżwychowywaniaprzezmuzykę,ta-
niec,śpiewyirecytowaniePlutarchaprzydźwiękachfletu,namodłęstaro-
żytnejGrecji.Wkońcuprzedmiotemsporówstaćsięmogłynawettakiece-
chy,jakogładaikultura.66
Tamozaikakonceptówniepozwalamówićonowymczłowieku,aleojego
różnychwersjach,częstobardzoodsiebieoddalonych.Rezultatyichwprowa-
dzaniawistotnysposóbodbiegałyodideałów.AleobudzoneprzezOświece-
nieprzekonanieowszechmocysprawczejczłowiekadoprowadziłodotego,
żekażdykolejnyrewolucjonistauważałsiebiezademiurga.Jeślimożnaobalać
odwiecznemonarchie,zmieniaćbiegirzek,todlaczegoniepokusićsię
ostworzenienowegoczłowieka?Całypotężnykonglomeratzmiennychnie-
zależnych,któreujawniałysiępodczastychprób,iktóredowodziłyutopij-
nościtakiegoprojektu,niewpłynęłynakolejneinicjatywywtymzakresie.
Żądzezmianwzmocnioneprzekonaniemowłasnychkompetencjachbyłytak
silne,żepojawiłysięnowepropozycje.WXIXwiekupodejmowalijechoćby
socjaliściuznawaniprzezmarksistówzaprzednaukowych,utopijnych,jak
ClaudeH.Saint-Simon,RobertOwen,CharlesFourier67,zakładającynawet
komunymającewdrażaćwżycieśmiałepomysły,awśródnichprojektideal-
negoczłowieka.PodobniezprojektemLudwikaFeuerbachastawiającym
65J.Baszkiewicz,S.Meller,op.cit.,s.155_156;J.Baszkiewicz,Francuzi...,s.44,
161,222_231.
66Idem,Nowyczłowiek...,s.60_103,169,222;idem,Francuzi...,s.39_41.Niektórepomysły
reformwychowawczychwzorowanebyływprostnapracachPlatonaczyprawachobowiązują-
cychwSparcie,copodkreślaprzywiązaniedogreckiego,aleirzymskiegoantyku.G.L.Seid-
ler,op.cit.,s.35.
67F.Armand,R.Maublanc,Fourier,Warszawa1949;A.Bazard,B.P.Enfantin,
DoktrynaSaint-Simona,Warszawa1961;M.M.Jelenkowski,Owen,Warszawa1981;A.Si-
kora,Prorocyszczęśliwychświatów,Warszawa1982;idem,Fourier,Warszawa1989;
W.P.Wołgin,Poprzednicynaukowegosocjalizmu.10sylwetekicharakterystyk,Warszawa
1958;idem,Szkiceozachodnioeuropejskimsocjalizmieutopijnym,Warszawa1989.
