Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
WSTĘP
Dlaukazaniaprocesuhistorycznegorozwojuprawobywatelskichobecnie
stosujesie
þjednakzwykleprosta
þtypologie
þprawobywatelskichT.H.Marshal-
la
22
,złoz
úona
þztrzechczłonów:prawiwolnościosobistych(civilcitizenship),
prawpolitycznych(politicalcitizenship)orazprawspołecznych(socialcitizen-
ship),wktórychskładwchodza
þprawasocjalne,ekonomiczneikulturalne.
Ogółtychprawbywaniejednokrotnieokreślanywyła
þcznieprzezpryzmat
prawczłowieka,aczkolwiekichaktualnośćjakoprawobywatelskichpozostaje
wcia
þz
úpełna.Podstawowa
þklasyfikacje
þprawczłowiekastanowiwspółcześnie
trójgeneracyjnatypologiaK.Vasaka
23
.Oiledwiepierwszegeneracjepraw
człowiekapokrywaja
þsie
þzwduz
úymstopniuztrzemaczłonamitypologii
Marshalla,otyletrzeciageneracjazawieranowatorskieuje
þcieprawekologicz-
nych,prawadopowszechnegokorzystaniaznajnowszychosia
þgnie
þćcywiliza-
cyjnych,prawanarodówdosamostanowieniaczyprawamniejszościetnicz-
nych,je
þzykowychireligijnychwpaństwie.Teostatnieprawa,określane
cze
þstojakonkolektywne”,ujmowanesa
þ,naprzykładprzezJ.Baszkiewicza
24
,
wramyczwartejgeneracjiprawczłowieka.Najcze
þściejobecnieuz
úywanym
terminemdlanazwaniaprawjednostkiwpaństwiepozostaja
þnwolnościiprawa
człowiekaiobywatela”
25
.
Wpraktycewszystkieprawaczłowieka,atakz
úei(omówionewdalszej
cze
þści)obowia
þzki,odnosza
þsie
þidoobywatela,niezawszejednakmechanizm
tendziaławdruga
þstrone
þ.Konstytucjewielupaństweuropejskichcze
þstokroć
wyraźnieodróz
úniaja
þteprawaiwolności,któredotycza
þcałegorodzajuludz-
kiego,orazte,którychpodmiotemsa
þwyła
þcznieobywateledanegopaństwa.
Wtymwzgle
þdzieprzedewszystkimnalez
úywymienićtakieprawaobywatelskie
jakprawawyborcze
26
,prawoinicjatywyustawodawczej,prawodoudziału
wreferendach,prawodoste
þpudosłuz
úbypublicznejorazdoinformacjiodziałal-
nościorganówiosóbpublicznych,prawodoopiekizestronypaństwaza
22
T.H.Marshall,Citizenshipandsocialclass,w:idem,CitizenshipandSocialDevelopment.
Essaysby...,TheUniversityofChicagoPress,Chicago1977,s.71–134.R.Dahrendorf(Nowoczesny
konfliktspołeczny.Esejopolitycewolności,przeł.S.Bratkowski,W.Wertensteinetal.,Czytelnik,
Warszawa1993,s.70–71)nazwałtypologie
þMarshallanprawdziwymklejnotemanalizyspołecznej”.
23
K.Vasak,A30-yearstruggle–thesustainedeffortstogiveforceoflawtotheUniversal
DeclarationofHumanRights,nTheUNESCOCourier”,listopad1977,s.29.Zob.tez
úB.Banaszak,
Ogólnewiadomościoprawachczłowieka,w:B.Banaszak,A.Preisner(red.),Prawaiwolności
obywatelskie...,op.cit.,s.29–30.
24
J.Baszkiewicz,Dylematykonstytucyjne,w:K.A.Wojtaszczyk,W.Jakubowski(red.),Społeczeń-
stwoipolityka.Podstawynaukpolitycznych,nASPRA-JR”,Warszawa2002,s.266.
25
Zagadnieniezmianterminologicznychwzakresieprawpodmiotowychjednostkiorazupo-
wszechnianiaformułynwolnościiprawaczłowiekaiobywatela”wmiejscenprawobywatelskich”
szerokoomawianaprzykładB.Szlachta(Państwoaobywatel.Uwagiopojmowaniuobywatelstwa
iprawznimzwia
þzanych,w:A.Rzegocki(red.),Państwojakowyzwanie,OśrodekMyśliPolitycznej,
Ksie
þgarniaAkademicka,Kraków2000,s.75–103).
26
H.Zie
þba-Załucka(Problematykaobywatelstwaaprawaobywatelskie...,op.cit.,s.133–134)
wyraźniepodkreśla,iz
úwrozumieniupodmiotowymprawowyborczetookreśloneprawoobywatela
(aniekaz
údegoczłowieka)wpaństwie.Znanesa
þjednakprzypadkiprzyznawaniaprawwyborczych,
zwłaszczawwyborachsamorza
þdowych,rezydentom-nieobywatelom.
