Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
I.Narodzinyhistoriizsekularyzowanej:BossuetiWolter
19
Druganotatka,dotyczącawzględnegoznaczeniaRzymu
iRosji,jestniemniejwywrotowaniżpierwsza,ponieważwpro-
wadzajakostandardporównawczykategorięilościową,podwa-
żająctymsamymrolęRzymujakoczynnikakonstytutywnego
dlazachodniejuniwersalności.ZnaczenieRzymutoniekwestia
rozmiarówtegopaństwa.Wyłaniającasięześredniowieczacy-
wilizacjazachodniaopierasięnawyjątkowejiniepewnejrów-
nowadzepomiędzyelementamicywilizacjistarożytnych,które
zostaływniejpołączone:hellenistycznymracjonalizmem,ży-
dowskimspirytualizmemorazrzymskimporządkiemprawnym,
regulującymiprywatnedziałaniaiurzędypubliczne.Koinecy-
wilizacjihellenistycznej,uniwersalizmCesarstwaRzymskiego
orazkatolicyzmKościołaznalazłyswojąkontynuacjęnanowej
podstawieetycznej,stopionewramachchrześcijańskiegoimpe-
rializmuczasówśredniowiecza.MituniwersalnościCesarstwa
mógłjednakkształtowaćdominującenastrojetylkodomomen-
tu,gdymnogośćinnychświatówniezbytsilniemuwtymprze-
szkadzała.Wokresierzymskimpoczucieuniwersalnościbyło
możliwedopodtrzymaniajedyniedziękicałkowitejobojętności
wobecimperiumSassanidóworaz,nawetwjeszczewiększym
stopniu,odległychczęścikontynentueurazjatyckiegoiAfryki.
Przezcałeśredniowieczepoczucietomogłozostaćutrzymane
wbrewobecnościislamu,atodziękiekspansywnościwypraw
krzyżowych,pozwalającejpostrzegaćmahometanorazichre-
ligięjakotymczasowywybrykniewiernych,któryzostanie
wkońcuprzezwyciężony.Jednakwrazzezbliżaniemsięgranic
państwTurkówiMongołów,odkryciemAmeryki,poszerzającą
sięwiedząnatematChiniIndiioraznarodzinamiRosjinara-
stającezagrożeniemusiałowsposóbnieuniknionypodważyć
średniowiecznepoczucieuniwersalności.Jeślihistorycznaeg-
zystencjaludzkościwogólemiałauniwersalnysens,musiałon
znaleźćinnepodstawyniżmit,któregodostarczałyrozpadające
sięwówczasinstytucjeKościołaiCesarstwa.Uwagamarkizydu
Châteletnierozpoczęłaoczywiścieprzełomu,alezapowiadała
rewolucję,któranastępnierzeczywiścienastąpiła.Zniewinno-
ściądzieckawidzącegonagiegocesarza,tainteligentnakobieta
potrafiłastwierdzićfakt,przedktóregoakceptacjądrżelinaj-
więksimyślicieleXVIIwieku.
