Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
OdOświeceniadorewolucji
Wolteruznawałsłusznośćkrytykimarkizy.Wypominała
Bossuetowi,żewswojejuniwersalistycznejhistoriipominął
nimniej,niwięcejtylkoznacznączęśćhistorycznegouniwer-
sumiWolter,piszącswójEssai,podjąłpróbęuzupełnieniatych
braków.UznawałznaczenieDiscoursdlahistoriistarożytności,
choćnieszczędziłautorowikrytykizazawartewjegopracy
nieścisłościoraznazbytprzychylneprzedstawienieroliIzraela.
SwojezadanieograniczyłjednakdouzupełnieniadziełaBos-
suetaobadanianadChinami,Indiami,Persjąiislamem,ana-
stępnienapisaniajegokontynuacji,obejmującejokresodKarola
WielkiegodoLudwikaXIII.TenuzupełniającycharakterEssai
świadczyoprzekonaniu,żeideauniwersalnościwhistoriografii
możezostaćosiągniętaprzezkompletnośćinformacji.Jednak
chociażEssaisugerujetakąkonstatację,toraczejotwieraniż
rozwiązujeproblemuniwersalności.Wynotowująckompletne
informacje,możnanapisaćencyklopedię,conieznaczy,żeau-
tomatycznieosiągniętazostaniejednośćznaczenia.Jestprawdą,
żeEssaiwjegoostatecznejformieprzysługujetytułpierwszej
powszechnejhistorii3,wsensieobjęciahistoriicałejludzkości,
którabyławówczasznanaliteraturzehistorycznej.Prawdąjest
jednakrównieżto,żedziełoWolteraobnażyłosłabośćwszyst-
kichnapisanychodtegoczasuhistoriipowszechnych,amia-
nowicieniemożnośćznalezieniasensu,którymógłbywpełni
zastąpićopatrznościowysenshistoriiZachoduwjejinterpreta-
cjichrześcijańskiej.Sensniemógłrzeczjasnazostaćodnale-
3Dodatkoweinformacjenatematpublikacjipisanejwlatach1745-
1753oraznatematzwiązkupomiędzyEssaisurlesmoeursetl’esprit
desnations,etsurlesprincipauxfaitsdel’histoire,depuisCharlemagne
jusqu’àLouisXIIIorazinnymipracamihistorycznymiWoltera,Sièclede
LouisXIVorazSiècledeLouisXVzob.notabibliograficznawGeschichte
derneuerenHistoriographie,autorstwaFeutera,s.349inast.Essaizostał
opublikowanyporazpierwszywroku1753podtytułemAbrégédel’histo-
ireuniverselle.WersjawykorzystanawniniejszejpracypochodzizOeuv-
rescomplètesdeVoltaire(1785),tomy16-21.Więcejnatematmotywacji
WolteraorazkrytykimarkizyduChâteletzob.Remarquespourservirde
supplementàl’Essai,w:Ouvres,t.21,wszczególnościnPremièreRemar-
que”.PoglądyWolteranatematBossuetazob.równieżnAvant-Propos”
doEssai,w:Ouvres,t.16,s.300-301,orazLePyrrhonismedel’histoire,
rozdz.2,w:Ouvres,t.31,s.13inast.WoltermieszkałwCireyjakogość
markizyduChâteletwlatach1734-1749.
