Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
AnnaMarkowska,ReginaKulig-Posłuszny
Wstęp
artykułowaniemtego,cozmarginalizowane,todzisiaj-wno-
wymmilenium-nastałaporanaprzyjrzeniesięprzemilcze-
niomtych,codawaligłostylkoniektórymmilczącym,innych
skazującnaniebyt.Możnapowiedzieć,żekulturapolskapo
demokratycznychprzemianachpaństwastarasięuporczy-
wieotłumionąwielogłosowość,akrytyczneprzyglądaniesię
zastanymdyskursom,włączawobszarnnaszego”dziedzic-
twato,cowcześniejokreślanebyłojakonobce”.Toztakich
usiłowańnarodziłsięfenomenOlgiTokarczuk,pochodzącej
zSulechowa(dawnegoniemieckiegoZüllichau)imieszkają-
cejprzezpewienczaswWałbrzychu(dawnymniemieckim
Waldenburgu)pisarki,którawobszarswychzainteresowań
włączanobcą”kulturęniemiecką,czyżydowską,aletakże
światnie-ludzki(m.in.zwierzęta,grzyby).
FenomenemdawnychnZiemOdzyskanych”jestdzia-
łalnośćpisarskaikulturowaurodzonegowBarczewie
(dawnymniemieckimWartenburgu,dzisiajwwoj.warmiń-
sko-pomorskim)KazimierzaBrakonieckiego.Bypowsta-
łaantologialiterackaBorussia)Ziemiailudzie
15
-wydana
w1999roku-dojśćmusiałodospotkaniaBrakonieckiego
zBarczewa(nKosmopolaka”-jaksamosobiepisze),
zWinfriedemLipscherem(nKosmoniemcem”)zniegdysiej-
szegoWartenburga.Gdytosięstało,połączyłaichświa-
domośćnżeto,costałosięzniemieckątradycjątychziem
wokresiePRL,jakitocostałosięzpolskątradycjątych
ziemwokresiepruskiminiemieckim,jakityleinnychspraw
przemilczanych,powinnobyćwydobyte,rzetelnieocenio-
neiuznanezawspólnątradycjęjednoczącejsięEuropy”
16
.
BrakonieckizLipscheremzapragnęliwięcnkażdytroszkęna
swójsposób,zrozumiećprzesłanietejkrainy,którawciągu
wiekówzmieniałaswojąnazwę,państwowąprzynależność,
pozostającprzecieżnieustannienaswoimplanetarnymmiej-
scu”
17
.Nazwatejkrainy-Borussia-tołacińskanazwaPrus,
jakpisaliBrakonieckizLipscherem:aideologicznaipopro-
stutopografczna,pozwalającatrudnąhistorięzjejsporami
przenieśćnapoziomuniwersalnegomitu.Próbującdotrzećdo
wielogłosowościBorussiautorzyantologiimusieliprzyznać,
żewielkiminieobecnymiwichhistoriipozostająPrusowie,
prastarzybohaterowitychziem;pojawiająsiętujednaktacy
wielcynBorussi”jakKopernikiKant,aoboknichm.in.Jan
Dantyszek,StanisławHozjusz,ZbigniewMorsztyn,Michał
15Brakoniecki,Lipscher(1999).
16Brakoniecki,Lipscher(1999:9).
17Brakoniecki,Lipscher(1999:9).
11
Kajka,SiegfriedLenz,
Marion
hrabinaDönhof,KätheKollwitz
iwielu,wieluinnychmieszkańcównAtlantydy”.
Wydanaw2015rokuksiążkaMiędzyStettinem
aSzczecinem)Metamorfozamiastaod1945do2005Jana
Musekampa,kończysięznamiennymcytatemzJanaSzarugi,
perswadującymżetylkowprzestrzeni,którajestprawdziwa
możnawieśćżyciegodne
18
.Musekampzacząłsięuczyłpol-
skiego,jaktwierdzi,nprzezprzypadek”,adziśwyznajepo-
gląd,żenNiemcypowinnisięuczyćpolskiego,takjakucząsię
francuskiego,boPolskajestnajbliższymsąsiademNiemiec”
19
.
Fundamentalnymosiągnięciemnajnowszejliteratury
nZiemOdzyskanych”
,jestfakt,iżpoprzezopowieśćoobcej
historiitychregionówpokonanezostałomilczenieorazsprzy-
siężenietrwaniawułudziepozorniejednolitejtożsamości
20
.
KulturotwórczasprawczośćnZiemOdzyskanych”stałasię
szczególniedostrzegalnawPolsceodlat90.ubiegłegowieku,
wchwiligdypogranicznośćimultikulturowośćtegoregionu,
atakżepowszechnaotwartośćjegomieszkańcówzapocząt-
kowałyichwewnętrznątransformacjętożsamościzbiorowej
21
.
Literaturaodegraławtymprzeobrażeniuniezwykleistotną
rolę.PisarzetacyjakOlgaTokarczukczyStefanChwin,wykra-
czającpozaschematyetnocentrycznegodostrzeganiahistorii,
rozbudowalikanonregionalnejpamięcikulturowej.
Gdańskbyłwlatach80.jednymzważniejszychmiast
-przywódcówspołecznejniezgodyirwaniasiękonsensu-
suzwładzą.Drugim,niewątpliwie,byłWrocław.Bogusław
Litwiniec,ująłtozwłaściwymdlasiebielokalnympatrioty-
zmemiteatralnąemfazą:nMyślrewolucyjna,spełnionana
styropianieWybrzeża,poczęłasięnadOdrą!”
22
.Toniewątpli-
wiezaskakujące,jakmieszkańcymiast,którymwymieniono
powojniecałąniemalnżywątkankę”ipoddanoopresyjnej
ideologizacji,wyrażaliswojątożsamośćwniezgodziena
politycznąjednogłosowość.Zachęcałichdotegozapewne
innyniżwśrodkowejPolscepejzażkulturowy,pełenzabyt-
kówidzieł,któreniepasowałydozideologizowanejkomuni-
stycznejmonofonii.Zaczynembyłateżniewątpliwiemuzyka
-bezburzliwejscenymuzycznej,zagrzewającejdoczynu,
dopełnejszczerościekspresjiibuntu-niemożnasobie
wogólewyobrazićsztukilat80.Gdańskiiwrocławskipunk,
rockiraggae,czypóźniejszetechno,toscenaniezależności
18Musekamp(2015:406).
19Młodzinaukowcy(2009).
20Czapliński(2001:127).
21Assmann(2008:146).
22Gil-Kołakowska(2000:212).
