Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
38
RozdziałI.Rzeczodemokracji–rozważaniaocharakterzepodstawowym
państwazaśdarzonanieślepą,leczrozumnąiumiarkowanąmiłością.Zchwilą,gdy
każdyposiadałbyprawaorazpewnośćichzachowania,międzywszystkimiwarstwami
mogłabyzrodzićsięrzetelnaufnośćipewnawzajemnapobłażliwość,równiedalekaod
pychyjakodsłużalczości”58.Uważałon,żedemokracjaniejestwłaściwieustrojemjako
gotowyzespółinstytucjipolitycznych,nazywałjąraczejnstanemspołecznym”
,czymś,
comożeprzyjąćróżnywyrazinstytucjonalnywzależnościodwarunkówhistorycznych,
geograficznychispołeczno-ekonomicznychnarodu,którygokształtuje59.Twierdził,że
npożądanyporządekdemokratyczny(«wychowana»demokracja)wymagawmontowa-
niawspołeczeństwodemokratycznearystokratycznejwolności,którabierzesięzpo-
czuciaprzynależnościdowspólnoty”60.Chodziopewnegoduchawspólnotowego,który
przejawiasięwsomoorgnizowaniusięludzi.JakpodnosiA.deTocqueville,npomyślny
rozwójwielkiejrepublikijestmożliwyzjednejstronydziękiduchowiiobyczajomjej
mieszkańcom,zdrugiejzaś-dziękisystemowifederacyjnemu”61.
Kształtowaniesięstosunkówkapitalistycznychwywarłoznacznywpływrównieżna
rozwójinstytucjidemokracji.Wokresiewalknarodowyzwoleńczych(drugapołowa
XXw.)zainteresowanieideamidemokratycznymiwzrosło62.Sympatycyrozwiązań
demokratycznychupatrywaliszansyjejodzyskaniawdziałaniachrewolucyjnych,które
miałyzapewnićprogramyprzemianspołecznych.Wartowspomniećopolskiejmyśli
demokratycznejwtymokresie.Wdniu17.03.1832r.wParyżupowstałoTowarzystwo
DemokratycznePolskie,któregoaktemzałożycielskimbyłMałyManifest.Aktten
reprezentowałstanowiskodwóchtendencjipolitycznychwzakresielikwidacjiustroju
feudalno-pańszczyźnianegowPolsce,zktórychzwyciężyłatendencjaocharakterze
burżuazyjno-demokratycznym,głoszącapozostawienienawsinowejkapitalistycznej
własnościfolwarcznej63.WWielkimManifeścieTowarzystwa,któryzostałogłoszony
wdniu4.12.1836r.wizjęnowejPolskiopartonazasadachdemokratycznych,ngdzie
prawai«użyteczność»obywatelastanąsiępodstawąjegobytu.Odrzuconopocząt-
58
Zob.A.deTocqueville,OdemokracjiwAmeryce,przeł.B.Janicka,M.Król,t.1,Kraków1996,s.12.
59
Zob.A.Szahaj,A.N.Jakubowski,Filozofa...,s.69.Zob.teżG.Sartori,Tetheoryofdemocracyrevi-
sited,partone:ContemporaryDebata,NewYersey1987,s.52.
60
Zob.A.Szahaj,A.N.Jakubowski,Filozofa...,s.69in.Zob.A.deTocqueville,Odemokracji...,t.1,
s.10.Demokracjanwzrosłajakdziecipozbawioneopiekirodzicielskiej,którewychowująsięsamenaulicach
naszychmiast,mającdoczynieniatylkoznędząiwystępkiem.Niezdawanosobiesprawyzjejistnienia,
gdyniespodziewaniezagarnęławładzę.Wszyscypoddalisięwtedysłużalczojejnajdrobniejszymkaprysom.
Uwielbianojąjakobożkasiły.Gdypotemosłabiłyjąwłasnewybryki,prawodawcy,zamiastjapouczaćipo-
prawiać,powzięlinieostrożnyzamiarzniszczeniajej.Niechcącuczyćjejrządzenia,marzylitylkootym,byja
odrządówodepchnąć”-A.deTocqueville,Odemokracji...,t.1,s.11.JakwskazujeA.deTocqueville,nsystem
amerykański,dzielącwładzewgminiemiędzywieluobywateli,zarazemmnożyobowiązkiwobecgminy.
WStanachZjednoczonychrozpowszechnionejestsłuszneprzekonanie,żemiłośćojczyznyjestrodzajem
kultu,doktóregoludzieprzywiązująsiędziękistałympraktykom”-A.deTocqueville,Odemokracji...,t.1,
s.63.
61
A.deTocqueville,Odemokracji...,t.1,s.145.
62
Zob.A.Chodubski,Granice...,s.23.
63
Drugatendencjaocharakterzeradykalnymdążyładoprzekazaniagruntówwręcechłopów-zob.
H.Olszewski,M.Zmierczak,Historia...,s.236.
