Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
I.Szansepowstanialistopadowego
75
ZWłodawypisałwielkiksiążędocaralistpełenżalu,gniewu,
lękuitroski.StarałsiępomniejszyćwoczachMikołajarozmiarwy-
darzeńwPolsce,dowieść,żeniecałebynajmniejspołeczeństwoKró-
lestwawystąpiłoprzeciwkojegopanowaniu.
Otowięcdziełoszesnastulatcałkiemzostałozniszczoneprzez
podoficerów,podchorążych,studentówitemupodobnych!Nie
liczęwtymnikogowięcej,gdyżjestmoimobowiązkiemzaświad-
czyćci,iżwłaścicieledóbr,całaprowincjaiwszyscy,którzycokol-
wiekposiadają,sąztegopowoduwrozpaczy.Oficerowieigene-
rałowie,podobniejakiwierniżołnierze,niemogliprzeszkodzić
rozwojowiruchu,zmuszeniprzezmłodzieżipodchorążych,którzy
wszystkichuwiedli.Krótkomówiąc,sprawysąwnajgorszymstanie
iniewiem,doczegozwoliBogawkońcudojdzie.Wszystkieme
środkinadzoruzostałyunicestwione,mimożewszystkosięwykry-
ło[…].Takwięcmy,Rosjanie,jesteśmyjużnagranicy,ale,Wielki
Boże,wjakimżstanie!Prawiebosi,gdyżwszyscyzerwalisięjakna
alarmiwprzekonaniu,żepowrócądokoszar;zamiasttegoodby-
wamypotwornemarsze.Oficerowiewszystkopostradaliiposiada-
jąjedynieto,conasobie.[…]Mamsercerozdarte,niesądziłem,
żewwiekupięćdziesięciujedenlatipotrzydziestupięciulatach
służbyzakończęswąkarieręwtakopłakanysposób31.
NiemniejjednakKonstantywspominałnieśmiało,żepolityka
wobecKrólestwawinnaopieraćsięnapobłażaniuiłaskawości,że
błędembyłobyzastosowaćbrutalnąprzemoc.nCodomnie,powta-
rzałemzawsze-pisałznowudobratawkońcugrudnia-żeumiar-
kowanieiwspaniałomyślnośćuczyniąwięcejniżsiła.Przebaczmi,że
ciąglewracamdotejsprawy,leczjesttomojegłębokieprzekonanie”32.
Awpoczątkachstyczniadodałjeszcze:nZwracamkuBoguwszystkie
swebłagania,abytrzontejarmii,którejpoświęciłemszesnaścielatswe-
gożycia,opamiętałsięiwróciłnadrogęhonoruipowinności,uznając
swójbłąd,zanimpodejmiesięprzeciwniejkrokigwałtowne…”33.
31
KonstantydoMikołaja1/13XII1830,Correspondancedel)empereurNicolasI
etduGrandDucConstantin,nSbornikImperatorskogoRusskogoIstoricze-
skogoObszczestwa”
,t.132,Petersburg1911,s.67-69.
32
KonstantydoMikołaja10/22XII1830,tamże,s.78.
33
KonstantydoMikołaja26XII1830/7I1831,w:N.K.Szilder,ImpieratorNi-
kołajPierwyj,jegożyźńicarostwowanije,t.2,Petersburg1903,s.473.
