Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
41
zRosją,nawschodzie,anastępniew„starych”prowincjach.Wrezultacie
zapewnionopodstawyegzystencjimanufakturomwielkopolskim,anastępnie
takżeimpulsrozwojowy.Oczywiściemożnaoceniaćróżniepostawęwładz
pruskich,stwierdzić,żepodejmowałydecyzjezewzględówfiskalnych,jednak
widaćwyraźnąróżnicęwporównaniuzpolitykąAustrii.Prusydbałyorynek
nowychprowincjiiniestanowiłongłównierynkuzbytudlatowarówzeŚląska.
Szerzejrozwijamtętematykęwdalszejczęścirozdziału.
Władzepruskieniemogłydokonywaćgruntownychprzeobrażeńwpołoże-
niuchłopównaziemiachpolskich.Jednakichpostępowaniemożnanazwać
„drogąmałychkroczków”.Chłopibylinajliczniejszymstanemspołecznym
wPrusach,głównymipłatnikamipodatkówiztejgrupywywodziłasięteż
większośćrekrutów.Dlategojednazpodstawowychzasadpolitykipruskiej
zakładała,żeichsytuacjaniemożeulecpogorszeniu.Wrezultaciepoddaństwo
osobistezostałoograniczonepatentemzroku1773.Pierwszekoncepcjezniesie-
niapoddaństwawBrandenburgii,PrusachWschodnichinaPomorzusięgałyjuż
lat1706–1728.Jednakopórjunkrów,władzstanowych,storpedowałjakiekol-
wiekpróbywprowadzeniazmian.Doroku1772państwoograniczyłosiędo
ochronygospodarstwchłopskich,którechcianowłączyćwobrębmajątków
ziemskich.Byłotozjawiskoszczególniesilnepodużychstratachdemograficz-
nych,jakieponiosłyPrusywwojniesiedmioletniej.DlategoteżErnstWilhelm
vonSchlabrendoff,edyktemz5czerwca1764r.,odnowiłdawneprawachronią-
cegospodarstwachłopskie,oczymostatnioprzypomniałLeszekZiątkowski.
Zmianynastąpiłyostateczniewewspomnianymjuż1773r.Ograniczeniuuległy
powinnościchłopówwdomenach.
Wroku1798FryderykWilhelmIIpodjąłdecyzjęozniesieniupoddaństwa.
Zewzględunaopórwładz(GeneralneDyrektorium),jakijunkrów,władcaPrus
zdecydowałsięnawprowadzenienowegoprawaosobnodlakażdejprowincji.
NapoczątekposzłyPrusyWschodnie.Mimooporuszlachty,odroku1799
rozpoczętozwalnianiezpoddaństwachłopówkrólewskich.Wroku1804
wPrusachWschodnichiZachodnichniebyłojużpoddaństwa.Podobnąakcję
rozpoczętorównieżnaŚląsku,anapoczątkuwiekuXIXwPrusachPołudnio-
wychiNowowschodnich.Podjętoteżzmianępańszczyznynaczynsz,wtym
inaziemiachpolskich.Prywatnychwłaścicieli,szlachtęposesjonatówwezwano,
abyświadczeniapoddańczeregulowalizwłościanamiumowami.Nadichtreścią
miałyczuwaćspecjalniewtymcelupowołanekomisjeurbarialne.Chociaż
chłopipozbawienizostaliprawdogruntu,tojednakwdomenachpaństwowych
ruginiemogłyodbyćsiębezwyrokusądowego.Wdobrachprywatnychzakaz
odnosiłsiędoprzypadkównieuzasadnionychekonomicznie.Zabronionoteż
dzieleniagospodarstwchłopskichiwłączaniaichdofolwarków.WedługLeszka
Ziątkowskiegoskutkiakcjizprzełomuwiekówbyływiększeniżosławiony
późniejszy„edyktpaździernikowy”zroku1807
66.Osukcesieświadczywzrost
66L.Ziątkowski,Międzyniemożliwymakoniecznym…,s.50.
