Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WyspySołowieckie/Соловецкийлагерьособогоназначения,1923-1933
39
jesześćdużychiokołostumałychwysp.Najstarsześladypobytuludziwtym
trudnodostępnymicechującymsięsurowymklimatemmiejscusięgajączasów
prehistorycznych.PoczątekhistoriinowożytnejwyznaczawiekXV
.W1429roku
nanajwiększejzwysp,WyspieSołowieckiej(innajejnazwatoWielkaWyspaSo-
łowiecka),prawosławnimnisizałożylimonasterPrzemienieniaPańskiego.Wko-
lejnychstuleciachjegorola-jakocentrumżyciaduchowego,ośrodkaekono-
micznego,atakżetwierdzy-wzrastała.MonasterSołowieckiniemalodpoczątku
swojegoistnieniabyłtakżemiejscemzsyłki,najpierwdlaniepokornychmnichów
iprzywódcówsektreligijnych,anastępniedlaprzeciwnikówpolitycznychcaratu.
Wśródtychdrugichznaleźlisięmiędzyinnymi,w1590roku,vpanSebastianKo-
bielskiipięciuludzizLitwy”25,zaśwroku1794-równieżpochodzącyzLitwy
szlachcicJózefJeleński,zwolennikzniesieniapańszczyznyiprzywilejówklaso-
wych,utopista.PrzebywającnaSołowkachnapisałon,anastępnieprzesłałcarowi
PawłowiIdziełozatytułowaneБлаговесткИзраилюРоссийскому(Dobranowi-
nadlarosyjskiegoIzraela),będąceprojektemliberalno-demokratycznegoustro-
jupaństwa,opartegonazasadachhumanizmu.Car,przeczytawszyje,miałwpaść
wewściekłość-uznałautorazazuchwałegoburzycielapodstawmonarchii26.
Poupadkucaratu,wkwietniu1920rokudobraklasztornezostałyprzejęte
przezArchangielskiGubernialnyKomitetWykonawczyRosyjskiejKomunistycz-
nejPartii(bolszewików).Dwudziestegopiątegomajawmonasterzeutworzono
obózpracyprzymusowejdlakontrrewolucjonistów,główniejeńcówwojnydomo-
wej.Trzynastegopaździernika1923rokrządsowieckipodjąłdecyzjęoutworze-
niuwtymmiejscuobozuprzeznaczonegodlanajniebezpieczniejszychprzestęp-
cówpolitycznychikryminalnych,podporządkowanegoWydziałowiSpecjalnemu
ZjednoczonegoPaństwowegoZarząduPolitycznego(OGPU),utworzonego
wmiejsceWCzK.Zyskałonnazwę:SołowieckiObózSpecjalnegoPrzeznaczenia
kiegowZSRR1918-1956,red.RomanDzwonkowski,Apostolicum,Ząbki1998,s.201-
251;S.K.[SiergiejKriwienko],SołowieckiITŁOGPU,w:Łagry.Przewodnikencyklope-
dyczny,red.NikitaOchotin,ArsenijRoginski,tł.RomualdNiedzielko,OśrodekvKarta”
,
Warszawa1998,s.464-467;AleksanderSołżenicyn,ArchipelagGUŁag1918-1956.Pró-
badochodzenialiterackiego,przekł.JerzyPomianowski,Rebis,Poznań2019,t.2,s.25-65
(rozdz.Archipelagwynurzasięzodmętów);NicolasWerth,Sołówki,laboratoriumGułagu,
w:SozerkoMalsagow,NikołajKisieliow-Gromow,PoczątkiGułagu.OpowieścizWysp
Sołowieckich,tł.MarcinMasny,Replika,Poznań2019,s.5-32.
25ЮрийБродский,Соловки.Лабиринтпреображений,Новаягазета,Москва
2017,s.279.
26SzerzejnatematJeleńskiego-zob.ЮрийБродский,Соловки…,s.279;Helena
Owsiany,Polacywłagrach…,s.44-46;Л.Новиков,ИдеиИосифаЕленскогооспра-
ведливомустройствеобществавконтекстемировойутопическоймысли,w:Фило-
софиявБеларусииперспективымировойинтеллектуальнойкультуры,kom.nauk.
А.Лазаревич[iin.],Правоиэкономика,Минск2011,s.439-440.
