Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Dominatoparłzarządcentralnypaństwanafachowcach,biurokratyzmie
icentralizmie.Naczeleposzczególnychdziałówzarządupaństwapostawiono
ministrówztytułamikomesów(comessacrorumlargitionum,comesrerum
privatarum,comesprovinciarum,comesstabuliitp.).Odpowiadalioniprzed
cesarzem,wchodziliwskładŚwiętegoKonsystorza.Rządwtensposób
zorganizowany,przyistnieniuhierarchicznejadministracjiterenowej,mógł
zespolićogromneimperium.Rozdziałnaurzędycentralneiterytorialnebył
zasługąDioklecjana.
Zarządterytorialnypaństwaprzeszedłdługąewolucję.Princepsijako
prokonsulowieotrzymaliwładzęzarządzaniaprowincjami.Oktawianjednak
przeprowadziłichpodziałnacesarskie(pograniczne,niespokojne)isenackie
(spacyfikowane).Pierwszewziąłwswojewładanie,drugiepozostawiłpod
zarządemsenatu,któryzwyczajemrepublikańskimposyłałtamprokonsulów
ipropretorów.Cesarzwszakżezewzględówzrozumiałychniemógłosobiście
zarządzaćprowincjami.Wysyłałtamprzetoswoichmandatariuszyztytułami
legatów(legatiAugustipropraetore)czyprokuratorów(procuratores).Pierwsi
otrzymywaliprowincjewiększe,drudzymniejsze.Tworzyłasięhierarchia.
Dochodyzprowincjicesarskichpłynęłydoskarbupaństwa(aerariumpopuli
Romani).Tendencjąstałąbyłouszczuplaniezasięguprowincjisenackichna
rzeczcesarskich.
DioklecjaniKonstantynWielkizreorganizowaliadministracjęprowinc-
jonalnązgodniezzasadamihierarchiiicentralizmu.Drabinaurzędnicza
zaczynałasięwobrębiecivitasiprzezprowincję,diecezjęiprefekturędocierała
naszczyciedosamegocesarza.Czterostopniowahierarchiazarząduzespalała
terytoriawjedenorganizmpolitycznycesarstwa.Naczelecivitasstalitzw.
duoviriifunkcjonowałsamorząd,prowincjamirządziliurzędnicycesarscy
zwaniprezesamilubsędziami,diecezjęoddanowręcewikariuszy,naczelezaś
prefektur(czteryterytorialne,dwiemiejskie—RzymiKonstantynopol)stali
prefekci,podlegającybezpośredniocesarzowi.Urzędnicyterenowidominatu
posiadaliwładzęadministracyjnąisądową.Wojskomiałoosobnychdowódców
(magistriequitum,peditum),Wsprawachsądowychobywateleapelowaćmogli
odnajniższejdonajwyższejinstancji,jakąbyłcesarz.
Kryzyssystemuniewolniczegoigospodarkitowarowo-pieniężnejoraz
zagrożenieimperiumodstronyludówbarbarzyńskichprowadziłynieubłaganie
wEuropiezachodniejdokryzysupaństwa.Uciskfiskalnywzmagałniezadowo-
lenieobywateli.Wzrastałaindolencjaorganówpaństwowych,spadałobez-
pieczeństwo,rozpadałysięodwiecznezwiązkimiędzyterytoriamirzymskimi.
W476r.wódzostrogockiOdoakerzdetronizowałostatniegocesarzarzym-
skiegoRomulusaAugustulusa,cooznaczałokoniecimperiumzachodnio-
rzymskiego.Cesarstwowschodnie,zestolicąwKonstantynopolu,powielu
przekształceniachspołecznych,gospodarczychiustrojowychprzetrwałodo
1453r.Poupadkuwładzyrzymskiejnazachodziepozostały—jegoludność,
dobrzejużzorganizowanyKościółipraworzymskie.
38
