Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
8
siędwiepodstawoweklasy:błędy„pominięcia”(ommission)ibłędy„popełnie-
nia”(commission).Pierwszakategoriaoznacza,żeosobanieprzypominasobie
przeszłegozdarzenialubjegofragmentu.Wdrugimprzypadkuosobaprzypo-
minasobieelementyzdarzenia,którewistocieniewystąpiły,lubprzypomina
sobiezdarzenie,którewogóleniemiałomiejsca.Tadrugakategoriabłędów
pamięciowychbędzieprzedmiotemniniejszejpracy.
Pojęciezłudzeńpamięciowychukształtowałosięprzezanalogiędoznacznie
lepiejpoznanejkategorii,jakąsązłudzeniapercepcyjne(Roediger,1996).Ter-
min„złudzenia”zgeneralizowanorównieżnainneprocesy,takiejakwniosko-
wanieipodejmowaniedecyzji,wskazując,żewwieluprzypadkachodchylają
sięoneodpewnejnormypoprawnościmyśleniabądźstanufaktycznego(Kofta
iSzustrowa,1991;Pohl,2004).Złudzeniapoznawcze„drwiąznaszychprzeko-
nań,żeto,cospostrzegamy,przypominamysobieiwiemy,jestcałkowicie
zgodnezestanemzewnętrznegoświata”(Roediger,1996,s.76).Wrozdziale
wprowadzającymdomonografiipoświęconejzłudzeniompoznawczymPohl
(2004)wyróżniapięćcharakterystykdefiniującychtękategorię.Popierwsze,
złudzenieprowadzidospostrzeżenia,sądulubwspomnienia,któreznacząco
odbiegaodrzeczywistości(jesttendencyjne),przyczymrzeczywistośćjako
kryteriumpoprawnościmożebyćrozumianadwojako.Wprzypadkuzłudzeń
wzrokowychipamięciowychtworząjązewnętrznebodźce,awprzypadkupro-
cesówwnioskowaniaipodejmowaniadecyzjiukładodniesieniastanowiąpewne
normypoprawności.Pohlzwracauwagęnatrudnościzokreśleniemnormjedy-
niedlawnioskowaniaidecyzji,tymczasemrównieżwodniesieniudopamięci
kryteriumpoprawnościniemusibyćjednoznaczne(wpracybędęsiędotej
kwestiiszczegółowoodnosić).Podrugie,wzłudzeniachodstępstwoodnorma-
tywnegostandardumusimiećcharaktersystematyczny,anielosowy.Oznacza
to,żeznajomośćokreślonychwarunkówpozwalaprzewidziećwystąpieniebłę-
du.Potrzecie,złudzeniamusząsiępojawiaćwsposóbniezamierzony,toznaczy
bezspecyficznychinstrukcjilubintencjiosoby.Nieoznaczato,żeczynniki
motywacyjneorazposiadanawiedzaiumiejętnościmetapoznawczeniemają
wpływunanasileniezłudzeń.Niestanowiąonejednakczynnikasprawczego.
Osobyulegającezłudzeniomsązatemprzekonane,żewnioskowały,podejmo-
wałydecyzjęiprzypominałysobieinformacjewewłaściwysposób.Czwarta
charakterystykadefiniującazłudzeniajestkonsekwencjątrzeciej.Uniknięcie
złudzeńmusibyćbardzotrudne,aczasaminiemożliwe.Pohlwskazuje,żekry-
teriumtojestznaczniesłabszedlazłudzeńinnychniżwzrokowe,gdyżwniektó-
rychprzypadkachwłaściwainstrukcja,starannydobórmateriałulubinnezmia-
nyproceduralnemogązredukowaćlubcałkowiciewyeliminowaćbłędy.Czyn-
nikomiokolicznościomminimalizującymzniekształceniapamięciowebędzie
poświęconaznacznaczęśćniniejszejpracy.Wreszcie,zdaniemPohla,złudzenia
poznawczewyróżniająsięjakocośszczególnegowfunkcjonowaniupoznaw-
czymczłowiekaizwracająuwagębadaczyjakocośnieoczekiwanego,alepro-
wadzącegowbadaniachdoznaczącychrezultatów.Charakterystykataniejest
jednakrównoznacznazzałożeniem,żezłudzeńpoznawczychniemożnawyja-
