Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
CzęśćI—Ogólneprawoautorskie
podmioty(osoby)uzyskiwałymonopolprawny.Opłatyzwiązanezudziele‑
niemprzywilejubyłyźródłemdochoduwładców.Przywilejówpoczątkowo
udzielanowdziedziniewynalazczości.
PrzełomowymwydarzeniembyłowynalezieniewXVwiekuruchomej
czcionkidrukarskiej,któraumożliwiałakorzystanieztwórczościliterackiej
naniespotykanąwcześniejskalę,ponieważznacznieobniżałakosztyflwy‑
produkowania”egzemplarzynośnikówmaterialnychutworówliterackich.
Powynalezieniudrukuprzywilejepolegałynaustanowieniumonopolu
reprodukcjidziełprzezoznaczonyczas(przykłademjestudzieleniew1469
rokuprzywilejunawyłącznestosowanieprzezpięćlatwynalazkudruku
wRzeczypospolitejWeneckiej).Wyjątkowobyłyudzielanetakżeprzywileje
narzeczautorów.
Zczasemzamiastudzielaćindywidualnychprzywilejówzaczętowyda‑
waćogólnieobowiązującenormyprawne.Przykładamisąwydanew1525
rokuprzezRadęMiejskąNorymbergiuchwałyzakazująceprzedrukudzieł
wydawanychprzezinnychksięgarzy.W1531rokuwBazyleizaczęłyobo‑
wiązywaćprzepisy,zgodniezktórymiżadenksięgarzprzeztrzylatanie
mógłdrukowaćdziełwydrukowanychwcześniejprzezinnegoksięgarza2.
Praktykapolegającanaudzielaniuprzywilejówbyłaniezwykleko‑
rzystnadlawładców—udzieleniebądźnieudzielenieprzywilejubyło
wynikiemicharbitralnejdecyzji.Dlategoteżzasadaobrotuprawnegodzie‑
łamiliterackimipoprzeznadawanieprzywilejówksięgarzomspotykałasię
zkrytyką.PrzykłademjestreakcjaMarcinaLutranafaktprzedrukowania
bezzezwoleniawydanegoprzezniegodziełaPostylle.Luternazwałtenfakt
kradzieżąipodkreślił,żetwórczośćpowinnabyćźródłemdochoduau‑
tora.WokresieOdrodzenia,apóźniejOświeceniazaczętozwracaćuwagę
naosobętwórcydziełaiprzyznawaćtemutwórcypewneuprawnienia.
Przykładowo,wangielskimdekreciekrólowejAnnyz1709rokuusta‑
nowionoregułę,iżooddaniudzieładodrukumożedecydowaćjedynie
twórca;jednakżeprawotowygasałopowydaniuutworudrukiem3.Byłto
pierwszyaktprawnychroniącyautorskieprawamajątkowewewspółczes‑
nymrozumieniu.
Krytykaprzywilejówbyławynikiemupowszechnieniasięmyślioświe‑
ceniowej4.Zaczętosiędomagaćuznaniaprawtwórcówdoczerpaniakorzy‑
ścimajątkowychzfaktustworzeniautworu.WilliamWarburtondowodził,
żepracanaddziełemuzasadniaprzyznanietwórcyprawdotegodzieła.
PoglądtenpodzielałWilliamBlackstone,którywyraziłtęmyślwswoim
komentarzudoprawaangielskiegoz1780roku.Zeszkodądlatwórcówte
2Ibidem,s.3.
3Ibidem,s.4.
4A.Kopff:Wpływpostęputechnicznegonaprawoautorskie.ZNUJPWiOWI1988,z.48,
s.11—12.
