Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
ztrzechfazobejmującychreakcjejednosteknazmianęspołeczno-ustrojową,
charakteryzującąsiępoczuciemdeprywacjiorazfrustracją.
P.Sztompka(2000)poddającanaliziespołecznekosztytransformacji,mówi
wprosto„traumiewielkiejzmiany”,awzwycięstwienadkomunizmemdopa-
trujesięparareliz„anomiąsukcesu”(wujęciuE.Durkheima),czylinegatyw-
nympokłosiemzwycięskiej,niosącejnadziejęrewolucji.Dotraumatycznych
czynnikówautorzalicza:bezrobocie,inflację,spadekpoziomużycia,zmianę
dotychczasowejhierarchiistratyfikacyjnej,dużynapływcudzoziemców,kryzys
wymiarusprawiedliwości.Wymieniaonpięćwskaźników(przejawów)traumy:
syndromnieufności,ponuryobrazprzyszłości,nostalgicznyobrazprzeszłości,
apatiępolityczną,postkomunistycznykactraumapamięcizbiorowej.Wdal-
szychrozważaniachSztompkakoncentrujesięnaradzeniusobieztraumą,wy-
korzystującwtymkontekścietypologięreakcjiadaptacyjnychdostanuanomii
R.Mertona,oraznaprzezwyciężeniutraumy.
Podsumowując,mimouźródełtransformacjiwPolsceleżałyideaływol-
nościirówności,towłaśnieuzyskanieirozszerzeniesferywolnościzczasem
zaczęłowywoływaćemocjenegatywne,rezultatkońcowyokazałsiębowiemnie
takwartościowyorazniedokońcazgodnyzdalszymioczekiwaniamiiaspi-
racjami.Rozczarowaniewykazujetendencjerosnąceproporcjonalniedowcze-
śniejszych,nadmiernierozbudowanychnadzieiioczekiwań.Pozytywneskutki
zmianustrojowychwpowszechnymodczuciuniedokońcajasne,natomiast
negatywneefektycorazbardziejdotkliwe.Wzrastatakżepoczucienierówno-
miernegoobciążeniawysokimikosztamireformorazwyobcowanieklasypoli-
tycznejipostrzeganiejejprzywilejówjakoniezasłużeniewysokich.Powoduje
tokrytycyzmwobeckolejnychrządów(por.Kwaśniewicz2000;Wnuk-Lipiński
1991).Wmiejscepowstawaniaspołeczeństwaobywatelskiegowracasyndrom
nieufnościinietolerancjiznanyzpoprzedniegoustroju:podziałnaspołeczeń-
stwoiwładzę:„myoni”(zob.Wnuk-Lipiński1991;Paterek2002).Widoczna
jestzatemznacznarozbieżnośćmiędzywcześniejszymioczekiwaniamiodno-
śniedonowegoładuaposttransformacyjnymirealiami,conieuchronnieprowa-
dzidowielunapięć.Źródełnapięćokresutransformacjiupatrujesięwpostępu-
jącejanomiiispołecznejdezintegracji.Wwymiarzekulturowymwidocznejest
gwałtowneodrzuceniecelówinormdoniedawnawpełnikształtującychświa-
domość,wmiejscuktórychpojawiałasięaksjologicznapróżnia(por.Szczep-
ska-Pustkowska1999).Wieluautorówjużnapoczątkulat90.wyrażałopogląd,
świadomośćspołecznącharakteryzuje„zastąpienierewolucjipoznawczej
ikonsensusuaksjologicznegoprzezregrespoznawczyichaosaksjologiczny”
(Grabowskaiin.1992,s.35).
Wspołeczeństwieprzystosowującymsiędogwałtownychzmianmożnaza-
obserwowaćtakieprzejawynakładającychsięzjawiskspołecznych,jak:ano-
mia,alienacjaideprywacja.Zjawiskateczęstokumulująsięitworząukład
sprzężenia,wktórymjednoimplikujenastępneiodwrotnie.Stanowiąonetzw.
syndromnienasycenia(por.Borowicz,Szafraniec,Krzymieniewska1991;Sza-