Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WstrząswojennyprzeorganizowałmyślenieGombrowiczaowolności
dosamychpodstaw.Takajestmojateza.CałatwórczośćGombrowicza–
jeślichodziojegorozumieniewolności–rozpadasięnadwieniepodobne
dosiebieczęści.Niejestkontynuacjąideizlattrzydziestychczyich
płynnąewolucją,leczraczejseriązerwańizmiansposobumyślenia.
Ożadnejciągłościniebyłotumowy.Cezurąstałasięwojna.IFerdydurke
–inaczejniżsądziłJanBłoński16–niebyławcalezalążkowymprojektem
wszystkiego,coGombrowiczmiałnapisaćpóźniej.Znacznaczęśćjego
twórczościpowojennejbyła–przynajmniejjeślichodziokierunekreflek-
sjinadwolnością–właśnieantyferdydurkiczna.Jakofilozofwolności
Gombrowiczzmieniałsię,odchodzącodFerdydurke.Wystarczytytu-
łemprzykładuporównaćdwaujęciatematupojedynkuwFerdydurke
iwTrans-Atlantyku,atakżeobrazsamobójstwawFerdydurkeiwŚlu-
bie.Różnicesąuderzające.WFerdydurkeGombrowiczbawiłsięwido-
kiemwzajemnejdestrukcjiFilidoraianty-Filidorastrzelającychdosiebie
iswoichżon.Właśnieskutecznestrzałybyływarunkiemdobrejzabawy,
odpadającepalce,nosyiuszy.Narratornapuszczałnasiebiepojedynko-
wiczów,doprowadzającichdoostateczności.Zamykałichwkleszczach
symetrycznegoreagowaniapoto,byichskompromitować,leczniepoto,
byichwyzwolić!Groteskowozhiperbolizowanaregułasymetriiianalogii
miaławykazaćswojąabsurdalnośćiośmieszyćgłupotęmędrcówza-
mkniętychwpułapcewzajemnychodbić.Onsamunosiłsięponadtępu-
łapkę,wsztubackiejsatysfakcji,żemechanizmomsymetriiwcalenie
podlega,boprzeniknąłichzasadęnawylot.Ibawiłsięobrazamigrote-
skowejdestrukcjicudzegociała,któreniebyłowstaniewydostaćsię
zzatrzaśniętejklatkiakcjiireakcji17.WTrans-Atlantykunajważniejsza
byłaideapojedynkubezkulwlufach.Symetryczniereagujący,stojący
naprzeciwsiebiewśmiertelnymstarciuTomasziGonzalostrzelalido
siebie–kuradościGombrowiczaiczytelników–samymtylkoprochem.
Kleszczesymetriirozluźniałysięirozpadaływuzdrawiającymśmiechu.
WTrans-AtlantykudemonicznyGonzalowswoimanarchicznymdążeniu
dowolnościstwarzałsytuację,wktórejmiałapolaćsiękrew,Synmiałza-
bićOjcawimięwyzwalającejsięSynczyzny,alepowojennyGombrowicz
wycofywałsięzprowokacyjnejostatecznościtakiegorozwiązaniaikrwawy
finałpowieścirozładowywałwybuchemmajeutycznegośmiechu18.Nata-
___
___
___
___
___
___
___
___
16Zob.J.Błoński,Forma,śmiechirzeczyostateczne.StudiaoGombrowiczu,Kraków
2003.
17Zob.B.Zielińska,Staczaniesięwciało.Gombrowiczicielesność,„RuchLiteracki”
1994,nr1-2.
18Zob.J.Margolin,WitoldaGombrowiczateatrmarionetek(opowieści„Trans-Atlan-
tyk”),„TekstyDrugie”1998,nr3.
21
GrzechyGombrowiczaprzeciwkowolności
