Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
niejesttoregułą.Wzależnościodfunkcji,wjakichujawniająsięformy,obiekty
przestrzennewtekstachstaropolskich,przestrzenieotwarte,aletakżezamknięte
mogąmiećcharakterambiwalentny.Wfunkcjialegorycznejnawettakjednoznacz-
nieipozytywnieodbieranaprzestrzeńdomulubkościołateżmożezyskaćwymiar
miejscazłego,wrogiego.Natomiastalegoryczniepojmowanaprzestrzeńmorzanie
musizkoleiokreślaćczegośznaturyzłowrogiego.
Przenośnie,porównaniaialegoriemorskiestanowią[…]dobrocałejeuropejskiej
literatury[…].Morze,porty,falemorskie,łódź,żeglugarzadkostawałysięprzedmio-
temkontemplacji,nieczęstoteżpodlegałyopisowi.Zregułynatomiastwzbogacały
metaforykęoelementgeometrycznegoiintelektualnegowyobrażeniaprzestrzeni,o
elementruchu,[…]obecnościąoddawałyniepewnośćludzkiejkondycji,ewokowały
ogólnesensymoralne
26.
Napodstawiekoncepcjirozumieniaiokreślaniaprzestrzeniwlirycestaropol-
skiejukształtowałysię:
[…]trzyodmianywizjiprzestrzennej,nawiązującedogeometrycznychformkuli,
liniipionowejiliniipoziomej.Wpierwszymwypadkumamydoczynieniazwyobra-
żeniamikosmicznymiorazłączącąsięznimiideąruchuokrężnego;wdrugim–
zmityczno-religijnymzarysemwertykalnejstrukturyświataorazkoncepcjąruchu
pionowegoodbywającegosięmiędzystrefąsacrumiprofanum;wtrzecim–zhory-
zontalnymobrazemziemiorazformamiruchunapłaszczyźnie.Wkażdejsytuacji
przestrzeńbyłaujmowanazperspektywypodmiotupoetyckiego,stanowiącegojej
punktcentralny
27.
Przestrzennawizjaspacjalnaukształtowanawlirycestaropolskiejikonkretyzu-
jącasięwtrzechróżnychformach:horyzontalnej,wertykalnejikulistejwyrosła
ztradycjiantycznejorazmyślijudeochrześcijańskiej.Wwizjitejdostrzegamywy-
raźneinspiracjepoezjąeuropejskąoraztradycjąreligijno-mitologiczną,zauważamy
śladystarożytnejretorykiiestetyki.WtekstachpoetyckichzXVIiXVIIwiekuob-
serwujemyogromnąwspólnotętematówspacjalnych–motywykulistościświata,
opozycjeniebaiziemi,przeciwstawianiemiejsczamkniętychiotwartych,natural-
nychisztucznychpojawiająsięstosunkowoczęsto.Wlirycerenesansowejcha-
rakterystycznajesttendencjatworzeniasyntetycznejwizjispacjalnej,pozbawionej
plastycznegoszczegółu.Przestrzeńewokowanazyskujewówczaswymiarbardziej
intelektualnyniżspektakularny;panujewniejharmonia,któraobejmujenietylko
człowiekaiprzedmiotyotaczającego,leczprzedewszystkimdotyczywzajemnych
stosunkówludzkiegopodmiotuitego,copodmiottenotacza,czylicałejprzestrzeni
zewnętrznej.Wtekstachbarokowychwizjaspacjalnazmieniasięikomplikuje.
Podmiotmówiącyzaczynakoncentrowaćsięnaobrazieplastycznym,szczególede-
koracyjnym.Wbarokowejpasjideskryptywnejisensualnejginieharmoniacałości
przestrzennej.Eksponowaniedrobiazgów,kontrasty,brakproporcjiprowadządo
dehumanizacjiprzestrzeni.Pogłębiasiędystansmiędzymiejscem,któregofunk-
cjasprowadzasiędoteatralnejdekoracji,ajednostkąludzką.Wszystkoprowadzido
———
———
—
26Tamże,s.70-71.
27T.Michałowska,Wizjaprzestrzeniwliryce...s.101.
14
