Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
nydółzgórą
22,piekłozniebem.Wreszcieoprócztychdwóchwizjiprzestrzen-
nychwymienianychprzezSarbiewskiegojestjeszczeziemiaiwyodrębnionenaniej
miejsca,któresązwyczajnymterenemludzkiejdziałalności–toprzestrzeńpragma-
tyczna,układającasięwcontinuumwzdłużosihoryzontalnej.Obokopozycji
góra–dół,jakąobserwujemynapłaszczyźniewertykalnej,wlirykachstaropolskich
częstopojawiasięinnyrodzajopozycji–wplanielinearnym.Toprzeciwstawianie
formprzestrzeniotwartejformomzamkniętym,gdzieprzestrzeńzamkniętamazza-
sadycechypozytywne,przestrzeniotwartejprzypisujesięnatomiastcharakternega-
tywny.Przestrzeniezamkniętenależądosacrumimającechylociamoeni.Ponadto,
jakpiszeMichałowska,każdaznichobwiedzionagranicą(miasto,dom,świątynia)
miałastrukturępowtarzającą–wsensiereligijno-mitycznym–budowęwszechświa-
ta
23.
Ludzkiedążeniedoprzebywaniawprzestrzeniachzamkniętychjestzatemwy-
kładnikiemnajgłębszej,transcendentnejpotrzebytęsknotyzarajem
24(któryponie-
kądteżbyłformąprzestrzenizamkniętej).Wopozycjitejprzestrzenieotwartenale-
żądosferyprofanum,wzwiązkuzczymnadajesięimcechylocihorridi.Niezaw-
szemusitakbyć.Cechystrefymieszczącejsięwkryteriachlocushorridusmogą
miećrównieżstrukturyzamknięte.Naprzykładdwórmagnacki(będącyprzecież
formalnieprzestrzeniązamkniętą)wopozycjidodworuziemiańskiegobędzietrak-
towanyjakostrefanieprzyjazna,anawetwrogaczłowiekowi.
Kolejnąopozycjąwystępującąwliteraturzedobystaropolskiejinietylko,bo
zjawiskowidocznejestrównieżwoświeceniu,atakżewkolejnychepokachliterac-
kichjestprzeciwstawianiestałegolądu,przestrzenimorza.EdmundKotarskipisze:
Przestrzeńmorskaprzerażaswąotwartością,zamknięciestajesięprzedmiotem
marzeńipragnień.Podróżniprzywołująwizjepejzażuodmienneodwielkichprze-
stworzy,obrazysadu,lasu,pola,ogrodu,domu.Tewłaśniemiejscakojarząsięzwol-
nościąiszczęściem.Przestrzeńlądowastajesięsymbolemporządku,ładubliskiego
człowiekowi.Przebywanienamorzusprawia,żeczłowiekzdajesięnawetzapominać
okonfliktach,napięciach,odktórychwrzeczywistościlądowejniejestprzecież
wolny,zaczynaidealizowaćżyciepozaprzestrzeniąmorską.Człowiekegzystujący
wprzestrzenimorskiejcałąswąuwagękierujekuinnejrzeczywistości,marzyotym,
byrozstaćsięzmorzem,naktórezepchnęłygokonieczności,złylos.Stądpercepcja
przestrzenimorskiejwprzypadkuautorówrelacjiiichbohaterówmacharakterdy-
namiczny.Jestzwiązanazdziałaniem,dokładniejmówiączpokonywaniemprze-
strzeni,zpodejmowaniemzabiegów,starań,którychcelemjestmożliwieszybkipo-
wrótnaląd
25.
Przestrzeńmorskaanalizowananapodstawierelacjizpodróżyiwyprawmor-
skichorazlistów,ipoezjiujawniasięwpostaciwyraźnienegatywnej,czylimieści
sięwkryteriachlocushorridus.Wtymmiejscujednakżekoniecznajestdygresja,że
———
———
—
22Zob.też:S.Czarnowski,„Góra”i„dół”
…,s.237-241;J.Abramowska,Peregrynacja...,s.139-
-141.
23T.Michałowska,Kochanowskiegopoetykaprzestrzeni…,s.307.
24Tamże,s.308inn.;S.Kobielus,Człowiekiogródrajskiwkulturzereligijnejśredniowiecza,
Warszawa1997,s.127-170.
25E.Kotarski,EpokapolskiegoOświeceniaamorze,[w:]Problemypolskiejliteraturymaryni-
stycznej,red.E.Kotarski,Gdańsk1982,s.57.
13
