Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
XXXIX
Uwagataskłaniadoprzyjrzeniasiętemu,cołączymyślicieli
zaliczanychdoróżnychnurtówfilozoficznych:pragmatyzmu
(JamesiDewey),filozofiiżycia(Bergson),filozofiiprocesu
(Whitehead).Sądzę,żejesttowspólnysposóbrozumieniana-
tury.Wszyscywymienieniautorzysązdecydowanymiantydu-
alistami(umysł,anawetBóg-jeśliuznająjegoistnienie-nie
sączymśsupranaturalnym,leczwrazzmateriąstanowiączęść
natury),azarazemstarająsięuniknąćmetafizycznegomateria-
lizmuiidealizmu;naturęwyposażająwewłasności,którezper-
spektywymaterializmuwydająsięzbytdużymustępstwem
nakorzyśćmetafizycznegoidealizmu,azperspektywyideali-
zmupozostajązbytbliskiematerializmowi;akceptująrealizm
epistemologiczny(wbrewidealizmowipoznawczemuiscep-
tycyzmowi),alewodróżnieniuodatomistycznej,asocjacjoni-
stycznejpsychologiiiepistemologiiuważają,żeprzedmiotem
poznanianiesąosobnewrażenia,leczwiększecałościwraz
zzawartymiwnichrelacjami;zdrugiejjednakstronyodrzu-
cająholizmwekstremalnejpostaci,jakąnadałmuHegel;pro-
testująprzeciwkospacjalizacji,czyliuprzestrzennianiuczasu
(wyrażenieBergsona),traktującgojakoważniejszywymiar
naturyniżprzestrzeń.Różnicemiędzynimizdająsiędotyczyć
metodologiimetafizyki,któradlaWhiteheadamusipodlegać
racjonalnymrygorom,jakiestosujesiędoteoriinaukowych,
natomiastdlaBergsona(częściowoteżdlaJamesaiDeweya)
niemusitakichnormspełniać,skororozumdeformujewłaści-
weujęcienaturydanewdoświadczeniuczyintuicji.Empirysta,
którynieufarozumowilubmacodoniegowątpliwości,buduje
metafizykęprzezartykułowanieswoichwglądówczydoświad-
czeńinawetoskarżenieowewnętrznąniespójnośćuznawanych
twierdzeńniejestmustraszne,podobniejakskrajnyracjonali-
stanieboisięzarzutuniezgodnościzdoświadczeniem.
Sprawaokazujesięjednakbardziejzłożona,bodokładniejsza
analizafilozoficznychpracWhiteheadauzasadniapodejrzenie,
żejegoracjonalizmmożemiećcharakterwyłączniedeklaratyw-
ny,podobniejakjedyniedeklaratywnajestdedukcyjnaforma
