Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
22
BARBARASTELMASZCZYK
dycyjną,dotychczasowąstrukturęodwewnątrz
7
.Zprzeglądunowychform
gatunkowych,jakiestworzyliromantycy,wynika,żeniechodziłoimood-
rzuceniebogatejtradycjiepickiejaninawetowycofaniegatunkówepickich
nadaleki,podrzędnyplan,poto,bynaichmiejscewprowadzićżywiołli-
ryczny,otwierającynieskrępowanąprzestrzeńwszelkimformomlirycznej
ekspresjiiuczynićtenżywiołwszechwładnym,znadrzędnąinstancjąwy-
powiedzi,jakąbyłbywtejsytuacjipodmiotliryczny.Teoretycyitwórcy
nowegoprąduświadomienieprzekreślaliepickiejzasadyreprezentacji,nie
odrzucalidefinitywnieformypoematuepickiego(zakorzenionejtakże
wpolskiejtradycjiliterackiej),faworyzowanejwdydaktyczno-moraliza-
torskichskłonnościachoświecenia,leczzagarnialijądlawłasnychcelów-
iprzekształcalizgodnieznowymprofilempodmiotu.Świadectwemtych
przekształceńsąstworzoneprzezromantyzmgatunki:powieśćpoetycka,
balladaromantyczna,poematdygresyjny,wktórychzrywasięztradycyj-
nymsposobemprowadzenianarracji,celowozbliżającdosiebiedwiein-
stancjenadawcze-narratoraipodmiotliryczny.Wprzypadkachskrajnych
granicemiędzyobiemainstancjamizacierająsięzupełnielubdochodzido
jawnegonałożenianasiebieobydwutychfunkcji.Tegorodzajuzabiegpo-
zwalałnakreacjęsubiektywnienacechowanegoświatoobrazu,przyjedno-
czesnymzachowaniusamejramyepickiej,jakąpozostawałaopowieść
oświecie.Zmianaoptykipodmiotuwypowiedzipozwalałaukazaćówpod-
miotwjegorelacjachzeświatem,nawetjeśli(amożeprzedewszystkim)
byłytorelacjekonfliktowe.Pozostawieniepodmiotuwepickiejramiechro-
niłoponadtopodmiotowośćromantycznąprzedtakimnasileniemsubiek-
tywizmuiautokoncentracji,któregrożąwyalienowaniemzeświata
8
.Syn-
___
___
___
___
___
___
___
___
7
RyszardPrzybylskipisał,żeMalczewskipodjąłformęstworzonąprzeznowoczesnąli-
teraturęeuropejską,któranzzadziwiającąłatwościąodrzuciłaprzepisy«wierszabohater-
skiego»”inwyprowadziłpolskąepikępoetyckąześlepegozaułka”,jakimbyłonjednostronne
zapatrzeniewstarąformępoematuepickiego”.Zob.tenże,Wstępdo:A.Malczewski,Maria,
oprac.R.Przybylski,BN,nr46,seriaI,wyd.IIIzmienione,Wrocław1958,s.XLViXXXVI.
8
Oromantycznymsposobiesytuowaniajednostkowegonja”wświecieprzedstawionym
zaświadczajązarównokonstrukcjepowieścipoetyckich,jakiwieludramatówromantycz-
nych.Istotnesąteżwypowiedzidyskursywnetwórcówikrytykówepoki.Wartowtymmiej-
scuprzypomniećuwagiJuliuszaSłowackiegonatematjegorozumieniaromantycznegomo-
delupodmiotowości.SłowackiwjednymzlistówdoZygmuntaKrasińskiegoprzestrzega
adresata,żennadmiernerozmiłowaniesięwnieśmiertelnościwłasnejduchowej[ł]ażdo
zachwyceniapodniesione”jestcoprawdaźródłempoezji,bojejistotąjestnciągłylotducha,
lecznielotformy,alejejrozpacznaspokojność”.Słowackiprzestrzegaprzedzaburze-
niemrównowagimiędzywysokimlotemnja”poetyckiegoapoziomością,nszerokością”form
świata,zktóryminienależytracićłączności.WswoimafirmatywnymstosunkudoKrasiń-
skiegonazywagowiększymodsiebieduchem,jednakkonsekwentniebroniswojejteorii
