Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
15
erazmianizmuireformacji,toukazanowielenowychaspektówowejrelacji,
doniedawnapostrzeganychbardzojednostronniejakofascynacjęjęzykami
antycznymiiBibliąorazpropagowaniepogłębionej,chrystocentrycznej
pobożności.Wbrewstarszymischematycznymujęciomdowiedziono,
żezwiązekównieskończyłsięgwałtowniew1525r.wrazzkonfliktem
ErazmazRotterdamuiMarcinaLutrawokółwolnejwoli.Dziękinowym
studiomnadosobąipismamiFilipaMelanchtona,roląhumanizmuwcza-
sachzaostrzaniasięwalkikonfesyjnejpaństwaorazodkryciufenomenu
npóźnegohumanizmu”myślicieliewangelicko-reformowanychukazano
przenikaniesięobukulturigrupażpowiekXVII
25
.JanuszT.Maciuszko,
podsumowująctenstanbadań,zauważył,żenwspółczesnysposóbrozu-
mieniaihumanizmuireformacji,jakteżrelacjimiędzynimi,każespoj-
rzećnanienanowo”
26
.
Zgodnieztympostulatemnoweświatłotrzebarzucićtakżenahistorię
reformacji.Dziejebadańnadpolskąreformacjąmajądługąmetrykę,się-
gającąprzełomuXVIiXVIIw.,gdypowstaływielkieapologetycznedzieła
AndrzejaiStanisławaLubienieckichczyAndrzejaWęgierskiego,atakże
monografieposzczególnychgminczyKościołów,tworzonechoćbyprzezJana
Łasickiego,WojciechaWęgierskiegoczyChristophaHartknocha.Wreakcji
naspóźnionąkatolickąkonfesjonalizacjęhistoriografiatanabrałasilnego
apologetycznegoipolitycznegocharakteru,którywXVIIIstuleciuprzybrał
wyraźnecechyoświeceniowepodpióremtakznakomitychautorówjak
DanielErnestJabłoński,ChristianGottliebFrieseczyGottfriedLengnich.
Natymbogatym,aczczęstostronniczymdorobkubazowaliwybitnibadacze
XIXiXXw.m.in.:AleksanderBrückner,JulianBukowski,JaroslavBidlo,
LudwikChmaj,KonradGórski,TadeuszGrabowski,WalerianKrasiński,
StanisławKot,JózefŁukaszewicz,WacławSobieski,MarekWajsblum,
TeodorWotschkeiWincentyZakrzewski
27
.Obokciągleprzyrastającego
dorobkubadańregionalnych,aczęstoteżbardzolokalnych,historiografia
reformacyjnanabraławówczascechakademickich,odpowiadającychnaj-
wyższymstandardomówczesnejnauki.Po1945r.tradycjętękontynuowali
m.in.:JolantaDworzaczkowa,OskarBartel,HenrykBarycz,MariaBogucka,
HenrykGmiterek,AlodiaKawecka-Gryczowa,AleksanderKlemp,Tomasz
25
Zob.PhilippMelanchthon.DerReformatorzwischenGlaubenundWissen.EinHand-
buch,wyd.G.Frank,A.Lange,Boston2017;SpäthumanismusundreformierteKonfession.
Teologie,JurisprudenzundPhilosophieinHeidelberganderWendezum17.Jahrhundert,
red.Ch.Strohm,J.S.Freedman,H.J.Selderhuis,Tübingen2006.
26J.T.Maciuszko,PiśmiennictwoprotestanckieXVIwiekuazagadnieniewychowania,
nStudiazDziejówWychowania”7,2016,s.37-50,cyt.zes.38.
27Zob.przeglądybadańw:M.G.Müller,ReformationsforschunginPolen,nArchivfür
Reformationsgeschichte”100,2009,s.138-154.
