Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
A.Witkowska,R.Przybylski,Romantyzm,Warszawa2007
ISBN978-83-01-13848-6,©byWNPWN2007
I.PIERWSZEDZIESIĘCIOLECIENIEWOLI
(1795–1805)
WostatnimrozdzialeniezwykłegoesejuUwaginadteraźniejszympołożeniem
tejczęściziemipolskiej,którąodpokojutylżyckiegozaczętozwaćKsięstwem
Warszawskim(1808)wyszczególniłHugoKołłątajtrzypostawy,którePolacy,
nietracącduchanarodowegoiniepoddającsięrozpaczy,zajęliwobec
problemów,jakiepostawiłoprzednimipierwsze,niezwykletrudnedziesięcio-
lecieniewoli.
Jedni,wystawieninaniesłychaneprześladowanieitrudnedowierzeniauciski,wytrzymalijebez
spodleniasiebiewoczachprześladowców;drudzy,opuściwszyzniszczonąiznieważonąziemię
ojczystą,udalisiępodznakiNapoleona,abyprzykładającsiędowspólnejsprawyzwycięskiego
ludu,wysłużyćmogliratunekswejnieszczęśliwejojczyzny;innizakrzątnęlisięokołoutrzymania
duchanarodowego:wieluprzezuratowanieodzgubymowyiobyczajówojczystychstaralisię
zwszelkąusilnościąozachowanietegoświatłanaukiumiejętności,którerobiłyrzetelnąsławę
narodunaszegowwiekuXViXVI,aktóretakpomyślniezajaśniałybyłyprzyzbliżającymsię
zgonieimienianaszego.
Kołłątajwymieniłwięctrzyrównorzędnesposobyratowaniatożsamości
narodowej.Popierwsze,pielęgnowaniegodnościwłasnej,którąnajwyraźniej
wiązałzposzanowaniemwolnościwewnętrznejczłowieka.Upodlenietraktował
więcjakowstępdoegzystencjalnegounicestwienia.Wymieniłteż,podrugie,
walkęzbrojnąwszeregachLegionówgen.HenrykaDąbrowskiego.Wr.1808,
kiedypisałtesłowa,zdawałosię,żewysiłekwojskanawygnaniuprzyniósł
pożądanerezultaty,toteżniewspomniałorozterkach,któredręczyłyisamych
legionistów,iwieluludziwkraju.Tobyłylataoptymizmu.Ipotrzecie,
wkońcu,obok„honoruducha”iczynuzbrojnego,wymieniłjeszczewalkę
ozachowaniejęzykapolskiegoitradycjinarodowej;okulturęwspólnoty,która
zostałapozbawionapaństwa.Kołłątajzdawałsobiesprawę,żetezmagania
tocząsięprzedewszystkiemwpolskichrodzinach,aleceniłprzecieżbardzo
wysokozałożonewr.1800wpruskiejWarszawieTowarzystwoPrzyjaciół
Nauk,którewówczesnejsytuacjistałosięinstytucją,chroniącąikultywującą
literaturępolską,cowprzekonaniuKołłątajamiałoszczególneznaczenie.
NigdyprawieniesmakowałPolakwdziełachswychwłasnychpisarzów,jakgdywidział
zgubioneimięswejojczyzny,chcącprzeztodowieść,żetęprzynajmniejnarodowąwłasność,mowę
—mówię—ojczystą,pragnąłwierniedochowaćjakojedynyskarb,którywtakpowszechnym
rzeczynaszychzatraceniudałsięjeszczeuratować.
47
