Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Romantycznypoczątek
OilewujęciuproblematykiludoznawczejPotockiegoiKołłątajawidzimywpływ
oświeceniowegouniwersalizmuHerdera,któryzalecałrozpatrywaniemitologii
jakoskarbnicyroduludzkiego,otylewpoczątkowychwystąpieniachSurowieckie-
goobecnejestzainteresowaniekulturąmaterialnąiduchowąSłowianpodkątem
tożsamościnarodowej.AutorwliściedoWoroniczamówiozabytkachinterarma
wroku1807:nszukaliśmywnichnajdrobniejszychśladówpoczątku,obyczajów,
religiiwielkiegonaroduSłowian”44.WewspomnianejRozprawieosposobachdo-
pełnieniahistoriiiznajomościdawnychSłowian,napisanejwuniesieniupatriotycz-
nymwywołanymkampaniąNapoleona,wyprzedzającChodakowskiego,nadaon
ludowejkulturzematerialnejiduchowejnastępującąfunkcję:nJeżelimisięuda
wygrzebaćzdługiejniepamięcichoćcząstkędawnejchwałyprzodkównaszych,jeśli
potrafięukazaćpewniejsządrogęnatakmałojeszczezwiedzonepole,jeślizdołam
wzbudzićwrodakachochotędoszukaniatamzaniedbanychprzezwiekizabytków
chlubynarodowej,mniemam,żetymsposobemnajlepiejsięwywiążękochanejoj-
czyźnieiuczczęgodniewspaniałegojejwskrzesiciela”45.Surowieckimówitujuż
nietylko–wduchuHerdera–oodrębnościSłowian,aleioodmiennościplemien-
nejPolakówwsłowiańskiejprzeszłości.Coważniejsze,inaczejniżPotocki,Staszic
iKołłątajodnosisięondozaginionejreligii,niejakdodawnomartwej,leczdo
wiecznieżywejnwdługiejniepamięci”.Wtymspojrzeniuobecnejestzałożenie,że
treścimitumogątrwaćiorganizowaćświatopoglądnawetwtedy,gdyjegoosnowa
zdarzeniowapogrążonajestwmrokudziejów.Surowieckiwuznaniutegotrwania
traktujewięcżyciereligijnepoganjakotradycjężywą.Odjejpoznaniauzależnia
możliwośćstawaniasięwspólnotynarodowej–toznaczyzdolnośćrozpoznawania
zaletidefektówmentalnościplemiennej.Wprzezwyciężeniutychdrugichwidzion
zaśmożliwośćutrwaleniawspólnotowychwalorów,bowiem–czytamywRozpra-
wieosposobachdopełnieniahistoriiiznajomościdawnychSłowian–nktoznaźródło
swegoszczęścia,lepiejjeceniibezpieczniejwnimczerpa,ktopostrzeżepierwsze
ogniwozłego,nietrudnomujestzerwaćcałyjegołańcuch”46.Zatemnagrunciena-
ukowymszukaonwyznacznikówcharakteruplemiennego.Antropologiadostarcza
muprzesłaneknarodowejentelechii.nWgruncierzeczybowiem–dowodziGella
–całyrozwójhistorycznynaroduokreślają,zdaniemjego(niewyrażoneexplicite),
wrodzonecechypsycho-fizyczne.Oneskłoniłynaróddowłaściwychjegonaturze
zajęć,dowprowadzeniaodpowiadającegoimustroju,doprzyjęciazgodnychznimi
wierzeń.Niemogąichzłamaćaniklimat,anipołożenie,anidługiewiekiwydarzeń
politycznych”47.Surowieckipreromantykstanąłnaprogukoncepcjizbiorowejświa-
domościnarodu,ujawniającwniejpreromantycznąpsychomachię.
Wkoncepcjitejnietakważnesączynnikinmomentu”inśrodowiska”,jak
nrasa”(woświeceniowymznaczeniutegosłowa).Odnwrodzonychcechpsycho-
-fizycznych”zależąwyłonionewtokudziejówplemiennychzajęcia,ustroje,wie-
rzenia.Jeżelitak,tozwrotnie,zajęcia,ustroje,wierzeniapozwalajądochodzićcech
psycho-fizycznych,anawetje(uświadomione)wzakresiepsychologiinarodowej
44Ib.,s.44.
45Ib.,s.46.
46Ib.,s.45.
47Ib.,s.57.
19
