Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Zewzględunanowoczesnąmetodologięorazmerytorycznerezultatybadań,
poważną,awedługAleksandraGelli39możenajpoważniejsząpozycjęwśródpol-
skichbadaczyPrasłowiańszczyzny,zdobyłWawrzyniecSurowiecki40.Uczonyten
rozwinąłwytycznedotyczącemetodynazywanejdziśetnograficzną–realizowanej
przezJanaPotockiego.WskazaniatezawierazdaniewRozprawieosposobachdo-
pełnieniahistoriiiznajomościdawnychSłowian(1809)opublikowanejwnRoczniku
TowarzystwaWarszawskiegoPrzyjaciółNauk”.Surowiecki,doceniającnnajstarsze
księgi”,nakreśliłterenowąmetodębadańludoznawczych,którąrealizowałChoda-
kowskizrozmachempogłębionymarcheologicznie.AutortejżeRozprawypierw-
szypoPotockimodrzuciłaprioryzmetnogenetyczny,postulującautopsjęnreliktów
pogańskiejprzeszłości,zachowanychwobyczajowości,zabobonach,przesądach,
obrządkachipodaniachludu”41.Dowodziłwyższościmetodybezpośrednichba-
dańwśródludu:nWtenczasdopiero,gdysięprzypatrzyichposadzie,gdysięobe-
znazichpostacią,charakterem,zobyczajamiiprawami,gdysięzważyichzdania,
azajrzawszydoświątyńnauczysięzasadichreligiiizabobonów,gdyzwiedziwszy
miastaidomyoswoisięzichrodzajemżycia,zprzemysłem,zosobnymsmakiem
wubiorze,wzbrojach,wsprzętach,narzędziachitd.,wtenczastrudyjegomogąsię
nagrodzić”42.OsiągalnymcelemmetodypropagowanejprzezSurowieckiegowRoz-
prawieosposobachdopełnieniahistoriiiznajomościdawnychSłowianmiałobyćwy-
dobyciendawnejchwałyprzodkównaszych”wnzabytkachchlubynarodowej”43,
azatemwaloryzacjawartościbliskichjużsprawcomdrugiegoprzełomunowożyt-
negowbadaniuludowości–romantykom.
wgabinecie.TakieposzukiwaniaprowadziłwłaśnieChodakowski”,ib.WedługSokołowskiegoJanion
nAnalizującpragnieniedotarciado«praczasu,praświata,prahistorii»obecnewprogramowychutworach
ziewończyków,ujawniła,wjakiejmierzebyłoonorozwinięciemideiChodakowskiego”,ib.,s.174.
39ZdaniemA.Gelli:nNależypodkreślić,żeKołłątaj,Potocki,Dołęga-Chodakowski,Rakowiecki,
CzajkowskiczySkorochód-Majewskinieosiągnęlianiwpostulatachmetodologicznych,aniteżwrezul-
tacieswychbadańtakichkonkretnychwartościnaukowych,jakieuzyskałSurowiecki.Określającmetody
zastosowaneprzezniegodzisiejszymiterminami,powiemy,iżbyłytopoczątkibadańarcheologicznych,
etnograficznych,antropologicznych,toponomastycznych,przyobszernymuwzględnieniuogólnychza-
sadjęzykoznawstwaorazmetodystatystycznejiporównawczej”.A.Gella,WawrzyniecSurowiecki,s.47.
BadacztenwidziałwSurowieckimprekursoraromantyzmu,ponieważnapniuSłowiańszczyznyszcze-
piłonnowożytnąnarodowość:nElementynowegodemokratycznegopojmowanianaroduwystępowały
jużwcześniejuJezierskiego,StaszicaiKołłątaja.DopierojednakrozprawySurowieckiegodałygłębsze
podstawynowejkoncepcjinarodu.Chociażrozmiaryjegopracsąniewielkie,trzebamuprzyznać,że
właśniekoncepcjąnarodunajściślejzwiązaną,anawetmożnapowiedziećwyprowadzonązbadańSło-
wiańszczyznyorazteoriągminowładztwaantycypowałLelewela”,ib.,s.61.Zdania,żetojednakZorian
DołęgaChodakowskiosiągnąłnajwyższewartościbadawcze,jestJ.Maślanka.Wbrewtezieodomoro-
słościCzarnockiego,stwierdziłon:nChodakowskipotrafił,jakniktprzednimzbadaczysłowiańskich,
wyzyskaćwswoichdociekaniachdanezróżnychdziedzin:etnografii,archeologii(prowadziłpracewy-
kopaliskowe),geografii,językoznawstwa(szczególnietoponomastykiorazsłownictwagwarowego).(…)
Umiałteżwnikliwieodczytywaćprzekazyźródełpisanych”.Zob.J.Maślanka,op.cit.,s.11–12.Natemat
etnogenetycznychzasługSurowieckiegozob.:Z.Skrok,Słowiańskamoc,czylioniezwykłymwkroczeniu
naszychprzodkównaeuropejskąarenę,Warszawa2006,s.23.
40WawrzyniecSurowiecki(1769–1827)byłczłonkiemWarszawskiegoTowarzystwaPrzyjaciół
Naukodroku1807.WnRocznikuTowarzystwaWarszawskiegoPrzyjaciółNauk”publikowałwlatach
1812–1814.
41A.Gella,WawrzyniecSurowiecki,s.47.
42Ib.,s.46.
43Ib.,s.46.
18
