Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
czcząibadająjedynego[Boga],żerozumująnadjednymitymsamym”94.Wschodni
monoteizmreligiiSłowiangłosiłLeleweltakżewDziejachLitwyiRusi(1839).Do-
puszczającuLettonówpochodzeniepierwotnejnaukizIndii,zaznaczył:nczegosię
śladówuniektórychSłowiandostrzega”95.Wschodni,niekoniecznieindyjski,rodo-
wódmonoteistycznychreligiiświatowychsyntetycznieujętyzostałwewspomnianej
wyżejmonumentalnejpracyz1853rokuNarodynaziemiachsłowiańskichprzed
powstaniemPolski:nSłowianiejedynegotylkoBogaznali,jemucześć,jemuofiary
nieśli,nieprzypuszczająclosu,jegorady,jegowyrokówdopytywali,jegobłagali,
modłamichwalili”96.AutordualizmzłychidobrychduchówwwierzeniachSłowian
rozpatrujewmonoteistycznejoptycejakokultduchówdobrych,jakowyłanianiesię
bóstwczczonychotyle,oilezbliżająsiędoBogajedynego.Takwięcinterpretacja
panteonureligijnegoSłowiandokonywanaprzezLelewelapozostałakonsekwen-
tnieantypoliteistyczna,aszczególnieantydualistyczna.Politeizmmiałonzaido-
latrię.Dualizmzaśmiałzapogańskąbezbożność,bonSłowianiepoganieniebyli
bezbożniimyślojednymBoguprzekazaliwpotomkiswerozmaitychwyznań”97.
Sątoostatniesłowanajwiększego(inspirowanegoSłowiańskimistarożytnościami
Szafarzyka)dziełaLelewelaimożnawnichdostrzeckonsekwentneizdecydowane
odrzucenieirańskiejetnogenezySłowian.WpodarowaniuprzezLelewelatejsynte-
tycznejpracyMickiewiczowiwolnowidziećakcentpolemiczny–biorącpoduwagę,
żenastąpiłotopoPrelekcjach,wktórychbyłyuczeńmówiłodualnymdogmacie
rodzajnymSłowianzawartymwteologiiBogaBiałegoiBogaCzarnego.
ZałożeniemonoteistycznegocharakterureligiiPrasłowianwyjaśniasceptycyzm
LelewelawobecpracWalentegoSkorochodaMajewskiego–sanskrytologaislawisty,
któregodwóchfundamentalnychksiążekLelewelniecytujenawetwtedy,gdywywo-
dzileksykęsłowiańskązperskiego.InaczejsprawaprzedstawiasięzSurowieckim.
JegosceptycyzmwobecźródełbliskibyłLelewelowi.Mógłbysięonpodpisaćpod
słowamiRozprawyosposobachdopełnieniahistoriiiznajomościSłowianmówiącymi
otym,żenwszystkieznanereligiemiaływielezabytkówzwspólnegoniegdyśźród-
ła!Skąd,kiedy,przezkogoterozniesionezostałypoziemi,niezasięgażadnapamięć
ludzka”98.RozumienieprzezSurowieckiegoograniczeńmetodyetnograficznejoraz
krytycyzmwobecprzyczynkowościźródełhistorycznych(pisanych)niewykluczały
wjegooczachmożliwościrozwijaniabadańetnogenetycznych.Prymarnemiejsce
wtychbadaniachwyznaczyłonjęzykoznawstwu:npróczjęzyka,niewiem,czylijest
cotakiego,cobyprzezwszystkieepokicywilizacji,oświeceniaistosunkówmogłosię
nazwaćtrwałąnarodowością”99.Nieoznaczatobrakuentuzjazmudlametodyet-
nograficznej–badańterenowych.Przeciwnie.Surowieckidajepoprostuprzewagę
językoznawczemubadaniumateriałuuzyskanegometodąetnograficzną.Azatem
nieobniżarangiświadectwludowych,leczustalaoptymalnysposóbichwyzyskania
wslawistyce.
94J.Lelewel,WykładykursowezhistoriipowszechnejwUniwersytecieWileńskim1822–1824,oprac.
M.Serejski,t.III,Warszawa1959,s.137.
95J.Lelewel,DziejeLitwyiRusi.AżdoUniizPolskąwLublinie1569zawartej,oprac.J.Ochmański,
Dzieła,t.X,Warszawa1969,s.70.
96J.Lelewel,NarodynaziemiachsłowiańskichprzedpowstaniemPolski,oprac.K.TymienieckiiH.
Chłopocka,Dzieła,t.V
,Warszawa1972,s.820.
97Ib.,s.821.
98Cyt.za:A.Gella,op.cit.,s.56.
99W
.Surowiecki,W
.SurowieckiegozdanieopiśmieZ.D.Chodakowskiego…,s.29.
29
