Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
odsiebiepodwarunkiemuregulowaniaprzezniąpodatkówidostarczenia
wyznaczonychprzezoficerakantonalnegorekrutów.Ponieważpaństwowym
inspektoremszkolnymbyłduchowny
,któryzostałpowołanyprzezszlacheckie-
gopatrona,więcfaktycznieszkolnictwowiejskie,zdaniemniemieckichbadaczy
,
pozostawałopozasferąwpływówabsolutnegopaństwa,mającegobardzoogra-
niczonemożliwościkształtowaniajegostrukturorganizacyjnychitreścinaucza-
nia.Wrezultacieszkołaniebyładziełempaństwa,któreograniczyłosiędowy-
dawaniazarządzeń,aleichrealizacjazależałaodlokalnychuwarunkowań
patronów,pastorówispołecznościwiejskiej.Szczególniewyeksponowano,że
władzapatronackaszlachtyjakopośredniamiędzypaństwemaszkołąbyłanie
tyleczynnikiemhamującymprocesrozwojuszkolnictwanawsi,ilestymulują-
cym,główniewceluzapewnieniadyscyplinyspołecznej.Konsekwencjętego
stanowiłatezaoprzewadze„nieabsolutyzmuwabsolutyzmie”iminimalizacja
rolipaństwawkształtowaniuobliczaszkolnictwawiejskiego,gdyżnawetroz-
wójsieciszkolnejitreścinauczaniaszkolnegobyłyczęstodziełemszlachty
.Pod
tymwzględemmogływystępowaćterytorialneodmienności
44
.
Będziemysięstaraliwykazać,żetenwuproszczeniuprzedstawionymo-
delszkolnictwawiejskiegowpaństwiepruskimdobyabsolutyzmuniezaw-
szeiniewewszystkimprzystajedorzeczywistościPomorzapruskiego,wktó-
rym1/3ludnościwiejskiejżyławpaństwowychdomenach.PonadtoodII
ćwierciXVIIIw.duchownymbyłcorazczęściejbyłykapelanwojskowy,zaś
patronemszlachcicoficerpruskiwspoczynkulubwsłużbieczynnej,który
wrazzregimentowymoficeremwerbunkowymsprawowalistałynadzór
nadkażdymchłopcempokonfirmacji.Przeztodzieci,zwłaszczachłopcyod
dziecięcychlat,wprzęgnięcizostaliwpruskisystemmilitarny.
TakbyłowBrandenburgiiiniektórychinnychterytoriachpaństwaHohen-
zollernów,zaśPomorzewwiększościwyżejwykazanychsprawuwzględnio-
nebyłowniewielkimstopniu.Wynikatozprzyczynobiektywnychnieza-
dowalającegostanubadańorazniedostatkówbazyźródłowej,jużdo1939r.
bardzoskromnej,aobecniejeszczebardziejfragmentarycznej.Autorzywy-
mienionychpraczasadniczoograniczylisiędowykorzystaniapomorskich
źródełpublikowanychdo1945r.,doprawdyskromnych,zrezygnowalina-
tomiastzarchiwaliówprzechowywanychwLandesarchivGreifswaldoraz
wArchiwumPaństwowymwSzczecinie.Dlategonawetwźródłowejpu-
blikacjiW.Neugebauera
45
materiałyoszkołachwiejskichnaPomorzutoro-
1111111
44
W.Neugebauer,Bildung,ErziehungundSchule...,s.25-43,zwłaszcza29-30;A.Leschin-
sky,P
.M.Roeder,SchuleimhistorienProzeβ...,s.112-113.
45
SchuleundAbsolutismusinPreussen.AktenzumpreußischenElementarschulwesenbis1806,
hrsg.vonW.Neugebauer,Berlin-NewYork1992.
21