Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
32
Fenomentotalitaryzmów
nielicznymwybranym–piastunomtotalitarnegoObjawienia.Ciwłaśniewybrańcy,
predestynowanidoprzewodzeniamilionom,stająnaczeletotalitarnejpartii,która
zastrzegadlasiebienazawszepełnięwładzy.ZdaniemWłodzimierzaLenina–zgod-
niezteoriąwyłożonąprzezeńwpolitycznejbroszurzeCorobić?–będątozawodowi
rewolucjoniści,którzywyzwoleńcządziałalnośćpolitycznąprzeprowadzą„według
wszelkichzasadsztuki”9.WujęciuAdolfaHitleranatomiastludzkośćwybawią„po-
lityczniapostołowieibojownicy,którzyjakoposłusznifunkcjonariusze,stosowanie
doswoichpowinności,służyćbędąswojemuruchowi”10.Owi„zawodowirewolucjo-
niści”czy„polityczniapostołowieibojownicy”zaludniąszeregirządzącejmonopartii
iobejmąwniejkluczowefunkcje.Wbrewpopulistycznejretorycepartietotalitarne
panicznieobawiająsięmasspołecznych.Masomtymzawszewyznaczasięrolębierne-
goinstrumentu,nigdyzaś–aktywnegopodmiotupolitycznychdziałań.Organizacja
totalitarna–jakzauważabadacztotalitaryzmuAryehL.Unger–„zakładawysoki
stopieńjednościwmyśliidziałaniu,comożezostaćjedynieosiągniętepoprzezscen-
tralizowaniekierownictwanagórzeiniekwestionowanądyscyplinęnadole”11.
DalekichźródełtotalitaryzmumożnadoszukiwaćsięwmyśliPlatona.Przypisuje
sięmum.in.takieotosłowa:„Najważniejszejednakjestto,żebyniktniepozosta-
wałnigdybezkierownictwa,mężczyznaczykobieta,żebysięnieprzyzwyczaiłani
wpoważnychsprawach,aniwzabawachdziałaćposwojemuinawłasnąrękę.Każdy
powinienipodczaswojny,ipodczaspokojumiećoczywciążzwróconenaprzeło-
żonegoipoddawaćsięjegozarządzeniomwnajdrobniejszychnawetsprawach,stać
więc,gdynakaże,maszerować,ćwiczyćsię,myć,spożywaćposiłki...Wszyscy,jednym
słowem,musząprzyzwyczaićsięiwdrożyćdotego,żebyniemyślećnawetotym,
żemożnacośrobićosobnoiwoddzieleniuodinnych,iżebynieumiećwogóletak
postępować...”12.Taprzerażającawizjamusiałapoczekaćnaswojespełnieniekilka-
naściewieków,bystaćsięrzeczywistościądwudziestegostulecia.Jakkolwiekhisto-
riadostarczaprzykładówsystemówrządzenia,któremożnabyuznaćzarozwiązania
pretotalitarne.BadaczewtymkontekściewymieniająnaprzykładstarożytnąSpartę,
starożytnyRzymzaczasówDioklecjana,niektóreformyorientalnychdespocji,teo-
kratycznądyktaturęJanaKalwinawGenewiewpołowieXVIw.czydyktaturęjakobi-
nówpodczasrewolucjifrancuskiej.
Sameterminy„totalitaryzm”(totalitarismo)i„państwototalitarne”(statototalita-
rio)pojawiłysięporazpierwszyweWłoszechwkilkamiesięcypomarszunaRzym
wpaździerniku1922r.ipoprzechwyceniuwjegowynikuwładzyprzezfaszystów
BenitoMussoliniego.Byłyużywanewznaczeniupejoratywnymprzezprzeciwników
faszyzmu,którzyzarzucalidopierocoustanowionemureżimowifaszystowskiemuto-
talitarnycharakter,awięcradykalnyantydemokratyzmidławieniewolności.Słowem,
totalitaryzmsymbolizowaćmiałzłopolityczne.Takwięcpojęcietopojawiłosię
wkontekściekrytykiwłoskiegofaszyzmu.Niebawemwłoscyprzeciwnicyfaszyzmu
9W
.Lenin,Corobić?Palącezagadnienianaszegoruchu,w:Dzieławybrane,t.1,Warszawa1978,s.291.
10Cyt.za:A.L.Unger,TeTotalitarianParty,Cambridge1974,s.12.
11Ibidem,s.11.
12Cyt.za:K.R.Popper,Społeczeństwootwarteijegowrogowie(1).UrokPlatona,przeł.W
.Krahelska,
Warszawa1993,s.27.
