Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Historiaszlachtypolskiej-zarysproblematyki
11
czasprocesowideklasacjiszlachtyijejrelacjomzzaborcąpoświęconoszeregin-
nychopracowań(np.Dajnowicz2002;Sęczys,Górzyński2000;Sikorska-Kulesza
1995).Tradycjedrobnoszlacheckieiichpozostałości,m.in.naobszarzePodlasia,
byłytakżeanalizowaneprzezwieluautorów(np.Kowalski2013;Rogowska-Au-
gustynowicz2008).Niejakooddzielnyrozdziałstanowikrągpracpoświęconych
historiiziemiaństwa.Donajczęściejcytowanychautorówpiszącychnatentemat
należąTadeuszEpsztein(2007;2010)iWłodzimierzMich(2000;2009),alewspo-
mniećmożnateżopracachMaciejaRudzińskiego(1995)iSzymonaRudnickiego
(1996),KrzysztofaJasiewicza(1995,1997)czyWojciechaRoszkowskiego(1991).
Przypomnijmynawstępie,żewIRzeczypospolitejdostanuszlacheckiegozali-
czalisiępotomkowierycerstwapolskiego,litewskiegoiruskiegoorazpotomkowie
osóbnobilitowanychprzezpolskichkrólów.Podstawowąjednostkąwstrukturze
szlachtyjakogrupybyłtradycyjnieklanrodowy,któregowspólnymsymbolem
pozostawałozawołanieiherb.Poszczególnymiherbamiposługiwałysięczęsto
grupyrodzintworzącychwiększąwspólnotę,takzwanychherbowych.Jakzauwa-
żajednakAndrzejZajączkowski(1993),założenieoegalitarnejwspólnociebraci
szlacheckiejbyłooczywiścieprzykłademprojektumitologicznego,wzmocnionego
m.in.sarmackąideologiąowspólnychwięzachkrwi.Ówprojektprzesłaniałrealne
procesyróżnicowaniasiętegolicznegośrodowiska,wktórymkluczowąrolęodgry-
wałyniewięzipokrewieństwa,astatusekonomiczny.JakpisałwięcZajączkowski,
proceszasadniczyprzebiegałwpłaszczyźniegospodarczej,aherbybyłyprzedewszyst-
kimformalno-zewnętrznymwyrazemdokonanychzmian.Wmomenciegdyproces
tworzeniasięstanuzostałjużukończony,prawnymsprawdzianemprzynależnoścista-
nowejbyłwłaśniefaktposiadaniaherbu,araczejokreślonejilościherbówpomieczu
ikądzieli.Aledotego,bywejśćdoroduheraldycznego,byuzyskaćprawoposługiwania
sięherbem,należybyćodpowiedniosilnymgospodarczo.Rycerstwoubogie,tzw.nścier-
ciałki”lubnwłodycy”
,dorodówheraldycznychnieweszli,prawdoherbównieuzyskali
iznaleźlisiępozaszlachtą(Zajączkowski1993,s.20).
KluczowydlaukształtowaniasięszlacheckiejPolskiokazałsięprocesimmu-
nizacji,polegającynakonsolidacjidużychmajątkówziemskichiuzyskiwaniuich
prawnegozabezpieczeniaprzeznajbogatszerodzinyrycerskie.Procestenoparty
byłzjednejstronynanadaniachksiążęcychikrólewskich,zdrugiejzaśnazawłasz-
czaniumniejszychmajątkówdrobnejszlachty,niezdolnejdoichekonomicznego
utrzymanialubpotwierdzeniaswoichprawwłasności.WiekXIIIbyłświadkiem
szczególnegorozkwiturozdawnictwaprzywilejów;dotyczyłyoneprzedewszyst-
kimuznaniawłasności,zwolnieniazszeregudaninorazwyłączeniapoddanych
danegowłaścicielazjurysdykcjiksiążęcej.Początkowoprzywilejenadawanopo-
szczególnymosobomczyrodzinom,alezczasemprzybrałyonepostaćzbiorowych
uprawnieńszlachty.Powszechnaimmunizacjabyła,jakuważaZajączkowski,pro-
cesemnabierającymdynamikipodpresjądrobniejszegorycerstwa,któreniemia-
łowystarczającosilnejpozycji,abywynegocjowaćsobieprzywilejeindywidualne.
ZakończenieimmunizacjiwpołowieXIVw.kończywłaściwieprocesformowa-
