Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
Rozdział1.HistorycznaspuściznaszlachtywPolsce
WPolscepodobnychpróbmodernizacjiinstytucjiszlachectwapraktycznienie
próbowanonawetpodejmować.Sejmdośćsystematycznieograniczałprawokróla
donadańnobilitacyjnych,godzącsięnaniewpojedynczychprzypadkach.Ograni-
czeniomwtymzakresiedałapoczątekkonstytucjaz1578r.,pozwalającanaprze-
prowadzenienobilitacji(zwyjątkiemtejzazasługiwojenne)tylkowczasiesejmu
(Zajączkowski1993).Wedługpactaconventaz1669r.nowonobilitowaniniebyli
dopuszczanidopełnieniaurzędów,apełneprawaszlacheckiemiałyprzysługiwać
dopieroichpotomkomodtrzeciegopokolenia.W1764r.ustalononaprzykład,że
królmaprawowciągurokusekretnie(czylibezsejmowejakceptacji)nobilitować
dziesięciutakzwanychneofitów;StanisławAugustprzekroczyłcoprawdatękwotę,
nadającwsumie17tytułów.Prawakardynalnez1768r.zaliczyłyuchwałynobilita-
cyjnedouchwałwymagającychjednomyślności.W1775r.królotrzymałprawodo
nadania20sekretnychnobilitacji,wpraktycezaśnadał60tytułów.Ustanowiono
teżwtedyobowiązekzakupudóbrziemskichzarównoprzeznobilitowanych,jak
iotrzymującychindygenat(awięctych,którymuznanozagranicznetytułyszla-
checkie).
Spórorolęspuściznyszlacheckiejwpolskiejhistoriografii
Tenbrakinkluzywnościstanuszlacheckiegołączyłsięjednocześniezeznaną
niechęciąpolskiejszlachtywobecmieszczaństwa,któregopozycjapolitycznabyła
przezcałyokresIRzeczypospolitejprzezszlachtęograniczana.Paradoksalnie,
jakwskazujem.in.JanuszTazbir,szlachtapolskawwiększościwyrażałapoparcie
dlasymbolicznychdemokratycznychprzemianwkrajachzachodnich(popierała
np.zburzenieBastylii),aledokońcaistnieniaIRzeczypospolitejtymrelatywnie
postępowymnastrojomwśrodowiskachszlacheckichtowarzyszyłowykluczenie
chłopówzżyciapolitycznego,cotraktowanojakooczywistość.Zdrugiejstrony
szlachtabronionajestniekiedywliteraturzejakoformacjafeudalnawzględniede-
mokratycznawewnętrznieisprzyjającarozwojowikraju.Doznanychzwolenników
tezyoprzeważającokorzystnejroliszlachtywpolskiejhistoriinależycytowanytu
JanuszTazbir.Wjegoprzekonaniupozytywnymaspektemszlacheckiejspuścizny
byłoustanowieniesymbolicznegopunktuodniesieniadlawolnościowychideałów
istworzeniewzorówoporuwobeczaborcówdziękiszlacheckiejdecentralizacji,
którazaszczepiławpolskiejtożsamościcoś,codziśnazywaćbymożnaswoistym
netosemsieciowym”
,awięczdolnościądospontanicznejsamoorganizacjiprzybra-
kucentralnychinstytucjikoordynujących.Wostatnichwydaniachswojejksiążki
Tazbir(2013,s.208)dodałteż,żezasprawądziedzictwaszlacheckiegowykształcił
sięnantytotalitarnykomponentpolskiejkulturypolitycznej”
.StanisławSiekierski
(2003,s.296)pisałnatomiastwpodobnymkontekścieopozytywnymznaczeniu
szlacheckiejspuścizny,któranaznaczyłapolskiespołeczeństwoumiejętnościąsku-
tecznejwalkizkolektywizacjąwokresiekomunistycznym.
SzlachtawIRzeczypospolitejbyładumnazwielokulturowościwłasnegokra-
juipanującejwnimtolerancji.Byłateżprzekonanaodoskonałościjegoustroju
