Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
18
Rozdział1.HistorycznaspuściznaszlachtywPolsce
ideałówinteligenckich,którawyszłabypozaramywąskozarysowanegopolaspo-
łecznego(np.środowiskapolitycznegoczyteższkołyliterackiej),byłoutrudnione.
WiekXIX–transformacjapolaszlacheckiego,narodzinyziemiaństwa
Wróćmytymczasemdokrótkiegoomówieniaprocesówzachodzącychwwie-
kuXIX,któredoprowadziłydoopisywanejnaturalizacjiszlacheckiegomituprzez
zajmującąmiejsceszlachtyinteligencję.Dezintegracjastanuszlacheckiegojako
choćbywzględniespójnejwarstwyspołecznejnaziemiachbyłejIRzeczypospoli-
tejprzypadabowiemzasadniczowłaśnienawiekXIX.Byłtoprocesdługotrwały,
postępującyzróżnymnatężeniemiuwarunkowanyspecyfikąregionalną.Szybciej
postępowałnaterenachKrólestwaiWielkopolski,wolniejzaśnaziemiachruskich,
litewskichiwGalicji.Jednocześniesamiprzedstawicieleśrodowiskszlacheckich
dystansowalisięodszlacheckiejtożsamościzbiorowej,choćdynamikategoprocesu
byłanierówna.Czynnikiemrozstrzygającymwtymkontekściebyłanietylekwestia
polityczna,ileekonomiczna.Dobraziemskiewkonfrontacjiznowymiformamior-
ganizacjigospodarczejprzestawałyprzynosićsatysfakcjonującedochody,zwłaszcza
pouwłaszczeniuchłopówwdrugiejpołowieXIXwieku.Przemianytepociągnęły
zasobądyskusjedefinicyjnedotyczącepojęciaziemiaństwa,którezaczęłosięwy-
kształcaćwwiekuXIX.Dośćszczegółowerozważanianatentematprezentował
TadeuszEpsztein(2007).Kluczowybyłtuniewątpliwiespórodwapodstawowe
składnikidefinicji:posiadaniemajątkuziemskiegooraztytułuszlacheckiego(Rud-
nicki1996).Wątpliwościcodotegopierwszegowymiarudotyczyłyosóbtracących
swojedobraziemskie,czytowwynikuekonomicznegoniepowodzenia,czyproce-
sówpolitycznych,takichjaknp.wywłaszczenia.Pozbawieniziemidawniziemia-
niepozostawaliczęstoaktywniwziemiańskimkręgurodzinno-towarzyskim,co
budziłowątpliwościodnośniestosowaniakryteriumnziemskiego”wdefinicjizie-
mianina.Jednocześniedoomawianejgrupydołączałyczyteżpróbowałydołączyć
osoby,którenabywałymajątkiziemskiedziękipowiększeniu,częstodośćnagłemu,
swychzasobówekonomicznych.Wieleztakichosóbpróbowałoupodabniaćdo
wzorcaziemiańskiegorównieżswójstylżycia,jednakniezawszeuzyskiwałyuzna-
niewkręgachtradycyjnegoziemiaństwa.Stądsporywokółdrugiegozewspomnia-
nychkryteriów:tytułuszlacheckiego.Dlajednychjegoposiadaniebyłoistotnym
warunkiempełnejprzynależnościdoziemiaństwa,podczasgdydlainnychzaczy-
nałotracićznaczeniewzwiązkuzprocesemswoistejdemokratyzacjiczyteżraczej
ekonomizacjistatusuziemianina.Procestenzwiązanybyłtakżeztworzeniemsię
pojęciaobywatelstwaziemskiegojakokoncepcjiklasywyższej,stanowiącejswoisty
odpowiednikzachodniegomieszczaństwa(Komorowski2011).Równiezłożona
jestproblematykadefinicjiinnychgrupzwiązanychzeszlachtączywywodzących
sięzniej.Przykłademmożebyćarystokracja-oproblemachzjejdefinicjąwKró-
lestwieKongresowympiszem.in.MikołajGetka-Kenig(2009).Przystępnyzarys
problematykigłównychkryteriówdefinicyjnychpolskiejarystokracjiiprzegląd
