Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
Rozdział1.HistorycznaspuściznaszlachtywPolsce
tymokresieprzeważałjednak,i,jaksięwydaje,przeważadodziś,obóz,którego
symbolicznympatronemjestHenrykSienkiewicz.Ówobóznaturalizowałszla-
checkiemitywpozytywnychkanonachtożsamościinteligenckiejorazwdominu-
jącychschematachinterpretacyjnychhistoriiPolski.
WspomnianymisporaminaznaczonybyłrównieżokresPRL,gdypolskaszkoła
historycznapodjęłasięambitnegozadaniawyjaśnieniaźródełpolskiegozacofa-
nia(Sosnowska2004).Wpracachautorówtegonurtupowracałczęstospórorolę
kulturyszlacheckiej(Wyczański1995).Wartojednakzwrócićuwagę,żewokresie
komunistycznymkrytykabyłakierowananietylkowstosunkudoszlachty,obar-
czanejodpowiedzialnościązawprowadzeniePolskinaścieżkęrozwojuzależnego,
aletakżewstronęzachodniegokapitalizmu,przedstawianegojakoczynnikbudu-
jącysystemglobalnegowyzysku.Tenelementkrytykikolonialnejsłabłwrazzchy-
leniemsiękuupadkowisystemukomunistycznego,ponieważrdzeńzachodniego
światastawałsięwpolskiejhistoriografii,i,szerzej,wdominującejwizjipolskich
naukspołecznych,corazbardziejuniwersalnymźródłempozytywnychwartościo-
wań,zaświnazazacofaniePolskiwstosunkudoZachoducorazsilniejprzenoszona
byłajednostronnienakulturoweimentalnecechyspołeczeństwapolskiego,wtym
natezdefiniowaneprzezkulturęszlachecką.Dodziśtrwajednakspóroto,czysar-
matyzmmożebyćrozpatrywanyjakoszczególnapolskadrogadonowoczesności
(Czapliński2011).Wątektenpodejmująnawetautorzyobcy,np.niemieccy,którzy
włączająsięwpolskądyskusjęnatematsarmatyzmu,przedstawiającgojakoide-
ologiępolskiegoSonderwegu,awięcunikalnejdrogimodernizacyjnej(np.Loew
2011).
Literaturaprzedmiotuwskazujejednak,żekulturaszlacheckajakoczynnik
kształtującyspołeczeństwopolskienabrałaznaczeniaprzedewszystkimwwyniku
przeobrażeńwkulturzemasowej,którenastąpiływdrugiejpołowieXIXwieku.
KluczowąrolęwtymkontekścieodegrałaTrylogiaHenrykaSienkiewicza.Jejhisto-
rycznaimitotwórczafunkcjabyła,jakwiadomo,dopewnegostopniawyznaczona
przezograniczeniarosyjskiejcenzury,niepozwalającejnapublikacjędziełotwar-
ciepromującychprojektnowoczesnegoiniezależnegopaństwapolskiego.Trylogia
zostaławydanawogromnychnakładach.Byłyonekolportowanenietylkonazie-
miachpolskichwszystkichzaborów,aleinacałymobszarzeImperiumRosyjskie-
go,naktórymrozsianebyłylicznepolskiewspólnoty.Wartotuprzypomnieć,że
uzyskanietakszerokiegozasięguprzezdziełoSienkiewiczamożliwebyłowdużym
stopniudziękiwsparciufinansowemupolskiejburżuazji,naprzykładjedenzna-
kładówksiążkisfinansowałznanyfinansistaHipolitWawelberg.
ChoćodpojawieniasiępierwszegowydaniaTrylogiibyłaonaatakowanajako
nbajka”(Brzozowskinazywałjąwprostkłamstwem),stałasięjednakdominują-
cympunktemodniesieniadlapostrzeganiaesencjispołeczeństwapolskiegojako
zdefiniowanejprzezkulturęszlachecką.Niezachwiałytegoobrazuanikrytyka
prowadzonawimięhistorycznegoobiektywizmu,aniprzeprowadzanezpozycji
politycznejpoprawnościatakinaszlacheckielitaryzm.Dotradycjiszlacheckiejna-
wiązywalipodkoniecXIXw.nawetprzywódcyruchuludowego,którzyniezdołali
